Dlaczego święcimy palmę wielkanocną? Dawniej wierzono, że ma potężną moc
Zgodnie z polską tradycją ludową w niedzielę poprzedzającą Wielkanoc zawsze odbywają się uroczyste procesje z palmami wielkanocnymi. Czemu właściwie służy święcenie przystrojonych wiązanek? Polacy uchodzą za naród podtrzymujące dawne zwyczaje, choć w tym przypadku można zaobserwować sporą rozbieżność. Kiedyś wierzono, że poświęcona palma ma magiczne właściwości, Z nadprzyrodzonymi mocami i odprawianymi rytuałami istotny związek miały zwierzęta.
Między profanum a sacrum. Palma wielkanocna to ważny symbol
Niedziela Palmowa, nazywana w polskiej tradycji ludowej również Kwietną lub Wierzbną, uroczyście rozpoczyna Wielki Tydzień przed Wielkanocą i odbywa się zawsze w ostatnią niedzielę Wielkiego Postu. Historia święconych palemek w Kościele katolickim sięga już czasów starożytnych. Ten kolorowy i barwny dzień jest ważnym symbolem dla wiernych biorących udział w procesji. I choć obecnie najpopularniejsze palmy nie przypominają już tych starożytnych, to niosą ze sobą ten sam przekaz jak dawniej.
Poświęcone w Niedzielę Palmową gałązki były ważnym elementem corocznych praktyk. Podstawą do stworzenia palmy wielkanocnej były gałązki wierzby, co oczywiście nie jest działem przypadku. Na wiosnę drzewo pokrywa się srebrzystymi baziami i puszcza zielone listki, co symbolizuje odrodzenie, a roślinie przypisywano wyjątkową wolę życia. Dlatego dawniej poświęcone palmy przynoszono po mszy do domu, a bazie dawano dzieciom do połknięcia. Mawiano przy tym ”masz jednego kotka łyknąć, to nie będziesz miał guza w gardle”.
To jednak niejedyne wierzenie, jakie związane było z przystrojoną kwiatami i wstążkami palmą. Nasi przodkowie na przeróżne sposoby wykorzystywali je, aby cieszyć się obfitością plonów, a także chronić siebie, swoją rodzinę oraz zwierzęta. Co ciekawe, do osiągnięcia boskiej protekcji konieczna była… chłosta.
Wierzenia związane z palmą wielkanocną. Wiązanki miały chronić ludzi i zwierzęta
Z palmą związane było wiele obyczajów, które miały zapewnić pomyślność i zdrowie dla całej rodziny na następny rok. Wierzono, że bazie wierzby uleczą ból gardła i żołądka. Palmą chłostano również lękliwe dzieci, aby je „odczarować”. Z kolei w gospodarstwach z palmowych gałązek wykonywano baty, którymi przez cały rok poganiano bydło.
Elementy poświęconych wiązanek miały zapewnić chłopom nie tylko pomyślność na pastwisku, ale również w hodowli. Dawniej wierzono bowiem, że czarownice odbierają krowom mleko. W zależności od regionu poświęconymi palmami smagano zwierzęta wyganiane na pierwszy wiosenny wypas albo okadzono ich ciała dymem z podpalonych wiązanek. Czasami palemki umieszczano również w kurnikach. Wierzono, że taki rytuał pozwoli uniknąć chorób, z jakimi zmagały się zwierzęta gospodarskie.
Pamiętajmy, że dawniej rolnik posiadający krowę lub konia znajdował się wyżej w hierarchii niż rolnik dbający tylko o uprawy. Ale również tutaj palma znalazła swoje zastosowanie. Z gałązek umieszczonych w palmie wykonywano krzyżyki, które miały uchronić pole uprawne przed gradobiciem i piorunami. Wierzono również, że zatknięta w grządki z warzywami palma odstraszy robactwo.
Wygląd palmy wielkanocnej dawniej a dziś
Dawne palmy nie były tak okazałe jak te obecnie. Wiązanki potrafiły być przyozdobione jedynie jedną wstążeczką. Istotne były zielone gałązki, które symbolizowały życie, siły witalne i odradzającą się przyrodę. Ukryta pośrodku palmy gałązka leszczyny zapewniała nie tylko utrzymanie palmy w idealnym pionie, ale również miała za zadanie chronić gospodarstwo przed burzami i ich negatywnymi skutkami. Leszczyna była uważana za magiczne drzewo, które odciąga pioruny.
Obecnie w miastach święcenie palmy nie wzbudza w ludziach aż takich emocji. Palma, mająca kiedyś tak wiele symbolicznych znaczeń, teraz kupowana jest zazwyczaj w markecie i stanowi wyłącznie dekorację wnętrza. Jednak w wielu regionach Polski własnoręczne przygotowywanie po dziś dzień jest praktykowane. Wiązanki wykonywane są przez wiele tygodni przez gospodynie i są przyozdabiane kolorowymi kwiatami oraz wstążkami, a ich wielkość często przerasta nasze wyobrażenie. Po uroczystej mszy i procesji palmy zdobią ołtarz lub czekają w domowym zaciszu, aby zostać użyte jako kropidło w czasie wizyty księdza po kolędzie.
Źródło: etnomuzeum.eu
