Zaskroniec: przyjazny wąż

Zaskroniec: stosunki z ludźmi

Ludzie i zaskrońce od dawna żyją ze sobą we względnej zgodzie. Zaskrońce nie są jadowite, pełnią za to pożyteczną funkcję w obejściach jako tępiciele gryzoni.

Zaskrońce występują jako bohaterowie legend stworzonych przez ludy nadbałtyckie. Starożytni Litwini mieli zwyczaj trzymania zaskrońców w charakterze domowych pupili – podobno nawet karmili węże z ręki. Wierzyli, że pod każdym domem żyje zaskroniec, który przynosi rodzinie szczęście, a gdy wąż opuści domostwo, to znak, że niebawem obejście spłonie. Zaskrońce były też szczególnie bliskie sercu bogini słońca Saule. Łotysze mawiali, że gdy Saule widzi martwego zaskrońca, płacze przez dziewięć dni. Uważano, być może przez charakterystyczne żółte znaczenia na głowach węży, przypominające diademy, że zaskrońce to stworzenia szczególnie szlachetne, które podlegają władzy podwodnego króla węży.

Na Łotwie i Litwie jeszcze w XIX w. funkcjonowały liczne przesądy dotyczące zaskrońców, np. że zranienie węża przynosi pecha. Popularność zyskała też legenda o Egle, córce litewskiego księcia, którą podstępem zmusił do ożenku król zaskrońców, Żaltys. Zaskroniec okazał się szarmancki i uroczy, miał też pałac na dnie jeziora, więc Egle była u niego szczęśliwa. Gdy zatęskniła do rodziny, Żaltys pozwolił jej wrócić na pewien czas. Bracia Egle jednak podstępnie wywabili go z jeziora i zasiekli. Zrozpaczona kobieta modliła się do bogów, którzy łaskawie przemienili ją w świerk. Legendę o Egle po raz pierwszy ogłoszono w formie drukowanej w 1837 r.

Jak wygląda zaskroniec?

Zaskroniec zwyczajny (łac. natrix natrix) to niejadowity wąż, pospolicie występujący w prawie całej Europie. Samce osiągają ok. 1 m długości, a samice – do 1,5 m.

Charakterystyczną cechą zaskrońca są okrągłe źrenice, a przede wszystkim - żółte plamy z czarnymi obwódkami, zlokalizowane z tyłu głowy, za oczami, czyli mniej więcej tam, gdzie ludzie mają skronie. Stąd polska nazwa gatunkowa węża – zaskroniec, czyli ten, który ma za skroniami żółte plamy.

Żółte plamy na głowie niegroźnego zaskrońca pozwalają łatwo odróżnić go od jadowitej żmii zygzakowatej.

Reszta ciała zaskrońca ma najczęściej jednolita barwę, choć warianty kolorystyczne mogą być różne, od szarozielonego do różnych odcieni brązu. Spód ciała zaskrońca jest jaśniejszy, z czarnymi znaczeniami w kształcie zbliżonym do kwadratów. Niektóre podgatunki zaskrońca mają całe ciało o jednolitym ubarwieniu (np. czarny zaskroniec melanistyczny z Bieszczad), inne poznaczone są cętkami.

Zaskroniec: obszar występowania

16 podgatunków zaskrońca zamieszkuje wielkie obszary Europy i Azji. W Europie zaskrońców nie można spotkać tylko w większej części Skandynawii, Szkocji, Irlandii i części wysp Morza Śródziemnego (np. na Krecie). Zaskrońce występują w północno-zachodniej Afryce, Azji Mniejszej, na Kaukazie, a także w południowych rejonach Rosji, na wschód aż do jeziora Bajkał.

Zaskrońce występują w całej Polsce.

Zaskroniec: biotop

Zaskroniec trzyma się terenów podmokłych, najlepiej porośniętych szuwarami brzegów jezior. Z rzadka zapuszcza się w pobliże ludzkich siedzib, by zapolować na gryzonie.