Żuk gnojowy: elegancki i pożyteczny

Żuk gnojowy: stosunki z ludźmi

Żuk gnojowy (łac. geotrupes stercorarius) to pospolity w Polsce żuk z rodziny gnojarzowatych. Nie ma za sobą tak chwalebnej przeszłości, jak czczony w starożytnym Egipcie skarabeusz (łac. scarabaeus sacer). Żuk gnojowy jest jednak bardzo pożyteczny: oczyszcza pastwiska, a potem spulchnia, napowietrza i nawozi glebę, kopiąc w niej norki, które wypełnia łajnem – swoim ulubionym daniem.

Żuk gnojowy, czy też inni przedstawiciele rodziny gnojarzowatych, nie mają może bardzo szlachetnego zajęcia – toczą kule gnoju – ani bardzo apetycznej diety – żywią się gnojem – to jednak nietypowy styl życia tych żuków zwrócił na nie uwagę ludzi już w odległych czasach.

Jak wspomniano, jeden z żuków gnojarzy, skarabeusz, czczony był przez starożytnych Egipcjan jako jedno z bóstw słonecznych – Chapri. Egipcjanie wierzyli, że Chapri o poranku wtacza na nieboskłon kulę słońca, tak jak żuk gnojarz toczy przed sobą kulę z wiadomej materii na ziemi. Egipcjanie uwielbiali Chapriego, a amulety i biżuteria w formie kamiennych skarabeuszy były w państwie faraonów bardzo popularne. Takie kamienne skarabeusze służyły Egipcjanom za uroczyste pieczęcie i medale pamiątkowe, na których opisywano ważne wydarzenia z życia i panowania władców. Egipskie słowo „chpr”, oznaczające przemianę, zapisywano za pomocą hieroglifu przedstawiającego skarabeusza. Imię tronowe Tutanchamona („Neb-cheperu-Ra”, czyli „Ra Jest Panem Przeistoczeń”) – zapisuje się właśnie z użyciem m.in. znaku przedstawiającego skarabeusza (dysk słoneczny, pod nim skarabeusz, pod nim trzy kreski, pod nimi koszyk).

Także Grecy fascynowali się żukami gnojarzami. Jedna z bajek Ezopa przedstawia historię sporu między orłem i żukiem gnojarzem. A było to tak: zając uciekał przed orłem i schronił się u żuka gnojarza na świętych prawach azylu. Orzeł jednak zignorował zasady i porwał zająca. W strasznej zemście żuk gnojarz porozbijał jajka orła (nie wspominając o tym, czego naniósł mu na odnóżach do gniazda). Orzeł poleciał na skargę do Zeusa, przy okazji składając bogu na kolanach swoje ostatnie jajka, by nie dopadł ich mściwy żuk. Żuk gnojarz jednak dowiedział się o ucieczce orła, zawędrował na Olimp, wmaszerował do komnaty króla bogów i rzucił się Zeusowi na twarz, pryskając przy tym wiadomą materią. Zeus zerwał się z tronu i potłukł jajka orła. Gdy dowiedział się, czemu żuk jest tak wściekły, postanowił pogodzić go z orłem, ale nie zdołał, więc wpłynął na naturę w taki sposób, by orzeł i żuk nie wchodzili sobie w drogę. Od tamtej pory gdy orły gniazdują, żuki siedzą pod ziemią.

Na motywach bajki Ezopa jedną ze swoich komedii – pt. „Pokój” – oparł genialny Arystofanes. W jego utworze bohater wdziera się na Olimp na rumaku, którym jest gigantyczny żuk gnojarz, upasiony do kolosalnych rozmiarów na wiadomej materii.

Jak wygląda żuk gnojowy?

Żuk gnojowy jest nieduży – dorasta do 25 mm.

Wyglądem żuk gnojowy przypomina elegancką czarną kameę. Ma owalne ciało z wyodrębnioną głową w kształcie zbliżonym do sztychu łopaty, krótkie czułki zakończone buławkami, szerokie przedplecze z punktami (wyrostkami) po bokach i elytrę (pokrywy skrzydłowe) z delikatnymi pionowymi znaczeniami z punktów, po siedem na każdej pokrywie. Żuk gnojowy ma ładny, czarny lub ciemnozielony kolor z wierzchu, czasem z metalicznym połyskiem, a niebiesko-filetowy od spodu. Spodnia część odwłoka jest owłosiona i poznaczona punktami.

Samiec – w przeciwieństwie do samicy – żuka gnojowego posiada trzy zęby na przednich goleniach i dwa na tylnych udach.

Żuk gnojowy: obszar występowania

Żuk gnojowy występuje w całej Europie, a także na sporych połaciach Azji, w pasie sięgającym Syberii i Japonii.

Żuk gnojowy: biotop

Żuk gnojowy żyje najchętniej na polach i pastwiskach, wszędzie tam, gdzie pasie się bydło. Lubi zwłaszcza gleby piaszczyste.