Zając szarak – zając, który żyje w stanie ciągłego zagrożenia
Zając szarak – co to za zwierzę?
Zające, króliki i szczekuszki, należące do rzędu zajęczaków i rodziny zającowatych, to jedne z najbardziej prześladowanych w przyrodzie zwierząt. Ich naturalnymi wrogami są ssaki drapieżne, ptaki i człowiek, który poluje na nie dla mięsa, futer i sportu. W Polsce zając szary to najpopularniejszy gatunek z zajęczaków, bardziej liczny niż występujący przede wszystkim na Podlasiu zając bielak i spotykany lokalnie dziki królik.
Budowa wszystkich zajęczaków wskazuje, że często muszą one kryć się przed niebezpieczeństwami i uciekać przed drapieżnikami. Duże uszy zająca szaraka wychwytują najlżejszy szmer, a oczy osadzone po bokach głowy zapewniają pole widzenia wynoszące niemal 360 stopni. Ważne są też długie kończyny, tylne dłuższe od przednich, które pozwalają mu osiągnąć prędkość nawet do 56 km/h, a porośnięte sierścią stopy z owłosionymi podeszwami zapewniają lepszą przyczepność. Charakterystyczne są też wąskie nozdrza tego zwierzęcia, które mogą zamknąć się całkowicie.
Długość ciała zająca szaraka wynosi od 45 do 70 cm, ogon ma od 7,5 do 15 cm, a masa ciała to od 2,5 do 7 kg. Sierść szaraka jest szarobrązowa i ma właściwości kamuflujące - upodabnia go do podłoża, po którym biega. Ogon jest czarny u góry i biały od spodu. Uszy mają długość od 10 do 14 cm, są szare z czarnymi plamami przy zewnętrznej krawędzi i ostro zakończone. Część brzuszna zająca szaraka jest białego koloru.
Zając szarak – gdzie występuje?
Zając szarak pierwotnie występował w Europie i Azji i został introdukowany do wielu regionów świata, między innymi do Ameryki Północnej i Południowej oraz Australii. W Europie można go spotkać praktycznie wszędzie, z wyjątkiem Półwyspu Iberyjskiego i daleko wysuniętych na północ terenów Skandynawii.
W Polsce to zwierzę pospolite, choć jego populacja systematycznie maleje. Najwięcej osobników jest w Polsce centralnej, Małopolsce i na Lubelszczyźnie. Najwięcej zajęcy jest na otwartych obszarach upraw rolniczych i na suchych łąkach. Dużo rzadszy jest na terenach leśnych i w zagajnikach oraz na nietypowych środowiskach jak opuszczone ogrody czy rozległe trawniki bliżej ludzkich siedzib. Czasami pojawia się w miejskich parkach i na innych terenach zielonych - jest nawet dokarmiany przez człowieka. Podstawowym biotopem jest jednak dla niego środowisko rolne, często też sady, w których jest utrapieniem dla sadowników, ponieważ zjada korę z tamtejszych drzew.
Ogólna liczebność zajęcy w Polsce spada z dwóch powodów. Po pierwsze, niektóre intensywnie użytkowane tereny rolnicze szczególnie w zachodniej części kraju powodują straty w populacji zajęcy z powodu stosowania na nich oprysków herbicydami i insektycydami, a także na skutek mechanizacji rolnictwa, kiedy to, podczas koszenia łąk, ginie wiele młodych przedstawicieli rodziny zającowatych. Druga przyczyną zmniejszenia populacji zająca szaraka są szczepienia ochronne lisów, które przyczyniły się do zwiększenia ich populacji. Lis jest naturalnym i najpowszechniejszym wrogiem zająca szaraka i tam, gdzie lisów zrobiło się więcej, zajęcy jest coraz mniej.
Tryb życia zająca szaraka
Zając szarak prowadzi głównie nocny i samotny tryb życia. To zwierzę osiadłe, które nie przemieszcza się na duże odległości. Jego życie polega w dużej mierze na ciągłym ukrywaniu się przed wrogami, których liczba jest prawdziwie imponująca. Oprócz lisów, które są zmorą zajęcy, to także dzikie psy i koty, wilki, myszołowy, jastrzębie, błotniaki, kruki. Większość tych zwierząt poluje przede wszystkim na młode zające. Kiedy zając szarak czuje się zagrożony, przywiera do ziemi w zagłębieniu terenu lub rzuca się do szybkiej ucieczki, wykonując przy tym długie skoki.
Zając żeruje głównie o zmierzchu lub bladym świtem, a w ciągu dnia ukrywa się w swoim legowisku, nazywanym kotlinką. Nie jest to bynajmniej nora, a jedynie wyciśnięta podczas leżenia niecka. Jest zwierzęciem roślinożernym i żywi się roślinami zielonymi, owocami, korą pędów drzew, nasionami, a nawet grzybami. Wiosną i latem są to nadziemne części roślin, na jesieni korzonki, a zimą gałązki drzew i krzewów lub kora z młodych drzewek.
Rozmnażanie zająca szaraka
Okres rozrodczy zająca szaraka może zacząć się już w styczniu i trwa przeważnie do września. Gody zaczynają się późną zimą lub na wiosnę. Dochodzi podczas nich do imponujących, w zasadzie bokserskich, pojedynków między samcami, a także między samicami, które nie są jeszcze gotowe do kopulacji, i samcami zabiegającymi o ich względy.
W ciągu roku może dojść do nawet trzech lub czterech miotów. Ciąża samicy trwa około półtora miesiąca. Na świat przychodzi od dwóch do pięciu zajączków, które są już pokryte sierścią i mają otwarte oczy. Bardzo szybko się usamodzielniają, także dlatego, że samica szybko opuszcza gniazdo i jest już gotowa do kolejnego zapłodnienia. W tym czasie wraca jeszcze do gniazda nocą, żeby nakarmić młode o ściśle określonej porze.
Po dwóch tygodniach młode same mogą już jeść znajdujący się w pobliżu pokarm roślinny, a po miesiącu są już samodzielne. Zając szarak osiąga dojrzałość płciową po siedmiu miesiącach, jednak duża część młodych nigdy nie dożyje do tego momentu. Poza tym zając szarak wciąż pozostaje gatunkiem łownym z ustalonym okresem ochronnym. Polować można na niego 1 listopada do 31 grudnia, a w drodze odłowu do 15 stycznia. Zając szarak, gdyby żył w optymalnych warunkach, mógłby dożyć nawet kilkunastu lat, jednak rzeczywistość wokół jest na tyle bezlitosna, że jego średnia długość życia wynosi około 5 lat.
