Ważka: prehistoryczny zabójca

Ważka: stosunki z ludźmi

Ważki (łac. odonata) to nazwa rzędu drapieżnych owadów. Ich niezwykły wygląd i niemal nadnaturalne umiejętności lotu sprawiły, że wiele ludów widziało w ważkach świadome istoty, związane z boskimi lub demonicznymi mocami.

W Europie wierzenia ludowe zdają się być raczej nieprzychylne ważkom, w których widziano narzędzie diabła i zły omen, zwiastujący zranienia i choroby.

Rdzenni Amerykanie z plemion Pueblo, Hopi i Zuni wierzyli, że ważki mają zdolności lecznicze i że ratują od śmierci zranione węże. Lud Navajo uważał, nie bez racji, że ważki prowadzą ludzi do świeżej, czystej wody.

Z kolei w Chinach uważano ważki za symbol niestabilności życiowej, być może z uwagi na ich szybki lot i karkołomne powietrzne manewry. Na Dalekim Wschodzie ważki uchodzą także za przysmak.

Jak wygląda ważka?

Ważki dzielą się na 6000 gatunków, można więc spotkać je w przeróżnych kształtach, kolorach i rozmiarach. Podstawą do rozróżnień międzygatunkowych jest najczęściej sposób żyłkowania skrzydeł poszczególnych ważek. Wszystkie ważki dzielą się ponadto na dwie duże grupy: równoskrzydłe i różnoskrzydłe (u nich przednia para skrzydeł ma inny kształt od tylnej; ważki różnoskrzydłe są też większe i mają oczy zlokalizowane bliżej siebie).

Mimo mnogości odmian, łatwo rozpoznać ważkę na pierwszy rzut oka dzięki szeregowi cech wspólnych wszystkim gatunkom i podgatunkom.

Charakterystyczne elementy budowy ciała ważki to: krótki korpus, wydłużony odwłok, dwie pary przezroczystych, żyłkowanych i poruszających się niezależnie skrzydeł, których nie mogą złożyć, bardzo ruchliwe głowy i duże, fasetkowe (złożone) oczy, zbudowane nawet z 40 tys. fasetek, z dodatkowymi trzema przyoczkami (oczami pojedynczymi) na czole. Ważka ma krótkie czułki, bardzo mocne szczęki umiejscowione na spodzie głowy i smukłe odnóża pokryte haczykami do chwytania zdobyczy.

Długość całego ciała ważki może wynieść między 2 a 19 cm, podobny zakres miewa rozpiętość jej skrzydeł. Im bliżej równika, tym większe ważki. Samice są z reguły mniejsze i mniej kolorowe. Intensywność kolorów ważki zależy nie tylko od jej płci, ale i wieku. Kolory są najbardziej intensywne, gdy ważka jest w wieku rozrodczym, a potem stopniowo bledną.

Ważki uważa się za bardzo stary ewolucyjnie rząd dość prymitywnych owadów pierwotnoskrzydłych. Pierwsze ważki polowały już ok. 250 mln lat temu, a ich przodkowie – tzw. protodonata - są starsi o kolejne 100 mln lat. Tak imponująca metryka świadczy dobitnie o tym, jak znakomicie ważki przystosowane są do zabijania i przetrwania w niemal każdych warunkach.

Ważka: obszar występowania

Ważki nie bez przyczyny są bardzo stare: to wyspecjalizowane maszyny do przetrwania. Ważki zamieszkują wszystkie kontynenty poza Antarktydą. Największą różnorodność gatunkową ważek można zaobserwować w strefie klimatu tropikalnego.

Z 6000 znanych nauce gatunków ważki 130 występuje w Europie, a w Polsce – 74.

Ważka: biotop

Ważki żyją w pobliżu wody. Larwy żerują w samej wodzie, a dorosłe ważki trzymają się blisko zbiorników lub cieków wodnych.