Szpak - jak czarna gwiazda w locie
Szpak zwyczajny - co to za ptak?
Szpak zwyczajny, czyli Sturnus vulgaris został po raz pierwszy opisany przez Karola Linneusza w 1758 roku. Sturnus w jego nazwie określa szpaka, a vulgaris coś pospolitego. Jak widać, 250 lat temu był to ptak powszechny w Europie i ta sytuacja nie zmieniła się do czasów dzisiejszych. Szpak należy do rodziny szpakowatych (Sturdinae), wśród której znajduje się ponad 100 gatunków ptaków średniej wielkości, takich jak skworczyki, błyszczyki, gwarki i wiele innych. Jednak to właśnie szpak jest wśród nich najbardziej rozpoznawalny.
Szpaka możemy łatwo pomylić z kosem. Oba ptaki mają podobną wielkość, choć szpak jest nieco mniejszy. Mają podobne, czarne upierzenie z żółtawobiałymi plamkami oraz żółty dziób, który u szpaka ma niebieską nasadę. Szpak ma jednak wyraźnie krótszy ogon, a jego upierzenie posiada charakterystyczny, zielono-fioletowy metaliczny połysk.
Oczy u samców mają jednobarwną, ciemną tęczówkę, zaś u samic jasny pierścień, który tworzy wokół oczu obwódkę. Długość ciała szpaka wynosi od 20 do 22 cm, a waga od 70 do 80 g, natomiast długość skrzydła wynosi około 13 cm. Sylwetka ptaka w locie z rozłożonymi skrzydłami przypomina gwiazdę i tak właśnie określany jest szpak w innych językach. W niemieckim jego nazwa brzmi star, a w angielskim - starling. Dodajmy do tego jeszcze czarną barwę upierzenia i okaże się, ze w locie szpak wygląda jak sunąca w powietrzu niewielka czarna gwiazda. Polska nazwa szpak jest o tyle niefortunna, że pochodzi od niemieckiego spatz, co oznacza wróbla
Szpak zwyczajny - gdzie występuje?
Szpaki, wraz z ich wszystkimi podgatunkami w liczbie trzynastu, występują praktycznie na każdym kontynencie z wyjątkiem Antarktydy. Zasiedlają prawie całą Europę i ogromne obszary Azji. W wiele miejsc, takich jak Nowa Zelandia, zostały sztucznie wprowadzone. W Polsce występują praktycznie na obszarze całego kraju z wyjątkiem najwyższych górskich partii i zwartych borów iglastych.
Szpaki uważane są za gatunek inwazyjny i za gatunek najmniejszej troski. W południowo-zachodniej Europie są często zwalczane, szczególnie przez właścicieli winnic, którzy przez szpaki ponoszą poważne straty. Na tych terenach powszechny jest szpak jednobarwny (Sturnus unicolor), który niegdyś był uważany za dokładnie taki sam gatunek co szpak zwyczajny, jednak po dokładnych badaniach wykryto między nimi znaczne różnice genetyczne.
Podobnie jak kosy, szpaki w dwudziestym wieku zaczęły przenosić się do ośrodków miejskich. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wieszano w Polsce wiele budek lęgowych, które przyczyniły się do wzrostu populacji szpaków. Przez długi czas szpak był określany mianem ptaka wędrownego, który na zimę odlatywał z naszego kraju na południe Europy bądź do Afryki Północnej, jednak coraz częściej zimują, zwłaszcza w miastach, w których łatwiej jest im znaleźć odpowiednie miejsce do przetrwania w niższej temperaturze. Budują swoje gniazda w różnych miejscach. Mogą to być dziura w drzewie, postawiona przez człowieka budka lub zakamarki w zadaszeniach domów. Ptaki zazwyczaj wyściełają gniazda słomą, trawą i suchymi liśćmi. Szpaki można zaobserwować w parkach, alejach, ogrodach, sadach czy po prostu na trawnikach przy miejskich blokowiskach, na których żerują, szukając w podłożu pożywienia.
Czym żywi się szpak i jak zdobywa pożywienie?
Duże stada szpaków można zaobserwować zarówno na łąkach, pastwiskach i w dolinach dużych rzek, jak i w miastach na dużych przestrzeniach porośniętych trawą. Szpak żeruje na nich przez większą część roku, szybko chodząc po podłożu i co chwila zanurzając dziób w ziemię w poszukiwaniu pożywienia. Ich ruchy określa się mianem cyrklowania. Szpak wbija dziób w ziemię i szybko go otwiera, rozgarniając ją na boki lub wygrzebując pokarm. Te ruchy wykonuje mechanicznie do tego stopnia, że nawet, kiedy żeruje w miejscach, gdzie nie musi cyrklować, dalej dziobie dokładnie w ten sam sposób.
Pożywienie szpaków to przede wszystkim owady, takie jak stonka, pędraki, gąsienice i drutowce. Ten rodzaj pokarmu zdobywają najczęściej na wiosnę, natomiast jesienią są to zazwyczaj rośliny i owoce, jak jagody, borówki. W międzyczasie szpaki są utrapieniem dla sadowników, hojnie korzystając z dobrodziejstw natury i zjadając wiśnie, czereśnie, winogrona, a nawet jabłka. W takich miejscach pojawiają się często wielkimi chmarami, w liczbach, które idą w tysiące, dlatego też są tak mocno zwalczane przez właścicieli sadów i ogrodów.
Okres lęgowy szpaka
Szpaki potrafią przeżyć nawet do dwudziestu dwóch lat. Ich śpiew jest bardzo urozmaicony i tworzony jest przez zestaw wielu różnych dźwięków naśladowczych. Szpaki śpiewem bronią swoich praw do zajętej przez siebie budki, a na lęgowiskach samce śpiewają i wymachują skrzydłami, nawiązując kontakt z przelatującymi pobratymcami. Okres lęgowy tego ptaka rozpoczyna się w kwietniu i kończy w czerwcu - zazwyczaj jest to jeden, ewentualnie dwa lęgi w roku.
Para ptaków najpierw wspólnie przygotowuje gniazdo, często usuwając stary materiał gniazdowy. Samica składa od 3 do 6 jaj w jasnoniebieskim lub zielokawoniebieskim kolorze. Wysiadywanie trwa około 14 dni i może się nim zajmować zarówno samica, jak i samiec. Po przyjściu na świat pisklęta przebywają w gnieździe przez trzy tygodnie, podczas których są karmione przez rodziców. Następnie odbywa się jeszcze nauka latania, po czym ptaki są gotowe do samodzielnego życia i opuszczają gniazdo.
Szpak to wszędobylski ptak, którego obecność w pobliżu człowieka można już uznać za stałą. Przy bliższym poznaniu, szczególnie w miejscach, w których ptaki są oswojone, okazuje się, że szpak ma wesoły i przyjazny charakter. Nie zmienia to jednak faktu, że człowiek ma do tego ptaka stosunek ambiwalentny i póki szpak będzie przyczyną wielu szkód w sadach i ogrodach, raczej nie ulegnie to zmianie.
