Szarańcza wędrowna: koszmar rolnika

Szarańcza wędrowna: relacje z ludźmi

Szarańcza wędrowna (łac. locus migratoria) to jeden z najgroźniejszych szkodników, który w przeszłości zrujnował niejedną lokalną gospodarkę i sprowadzał głód na całe regiony.

Szarańcza wędrowna ma brzydki zwyczaj zbijania się w wielomilionowe roje i opadania całą chmarą na pola zbóż, które wyjada całkowicie w zaledwie kilka godzin. Szarańcza postrzegana była w przeszłości – a w wielu regionach świata nadal jest – w kategorii klęski żywiołowej, która przybywa znienacka i zmienia ludzkie życie, a często kończy. Druga strona medalu jest jednak taka, że szarańcza wędrowna należy do owadów jadalnych i w wielu miejscach do dziś uchodzi za znośny posiłek. W 2017 r. rząd Szwajcarii oficjalnie ogłosił szarańczę wędrowną za jadalną i pozwolił serwować ją w restauracjach.

Dziś w wyniku przemian środowiskowych szarańcza wędrowna zbija się w roje coraz rzadziej. W Afryce ostatnia wielka plaga szarańczy miała miejsce w 1942 r. Na Madagaskarze tamtejsza szarańcza nadal jednak tworzy roje, mniej więcej dwa razy na dekadę, powodując duże szkody w rolnictwie.

Na arenie międzynarodowej monitorowaniem zachowania szarańczy zajmuje się Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (organ ONZ), która dzieli się informacjami ze wszystkimi zainteresowanymi krajami i ostrzega przed ewentualnym spodziewanym utworzeniem się roju.

Jak wygląda szarańcza wędrowna?

Szarańcza wędrowna budową przypomina pasikonika. Jest od niego nieco większa – ciało owada osiąga niemal 6 cm długości. Podobnie do pasikonika, szarańcza ma potężne tylne odnóża, które umożliwiają jej skakanie. Czułki szarańczy są jednak znacznie krótsze od pasikonikowych. Szarańcza wędrowna przechodzi przeobrażenie częściowe – jej larwy są podobne do postaci dorosłej, choć nie mają skrzydeł.

Szarańczę wędrowną cechuje polifenizm, czyli wielość fenotypów w obrębie jednego gatunku. Ubarwienie szarańczy wędrownej bywa różne w zależności od konkretnej populacji, ale najczęściej przeważa w nim zieleń, często z ciemniejszymi plamkami. Wygląd szarańczy wędrownej zależy też od fazy cyklu życiowego, w której się znajduje – samotniczej lub stadnej. U owadów w fazie samotniczej przeważa kolor zielony i brązowy, u szarańczy w fazie stadnej ciała stają się jasnobrązowe z żółtawymi plamkami.

Szarańcza wędrowna: obszar występowania

Szarańcza wędrowna występuje na lądach półkuli wschodniej – w Eurazji, Afryce i Australii.

Szarańcza wędrowna nawiedza czasem Europę i byłą widywana w Polsce. Pierwsze opisy tych owadów w języku polskim pochodzą z XI w. Ostatni raz widziano u nas szarańczę wędrowną w 1967 r., kiedy to nawiedziła mazowieckie Kozienice. Naukowcy ostrzegają jednak, że wraz z postępującym ociepleniem klimatu zasięg żerowania szarańczy wędrownej przesuwa się ku północy i niedługo owady te mogą znowu – i na stałe – zawitać do Polski.

Szarańcza wędrowna: biotop

Szarańcza wędrowna żeruje na terenach stepowych i półpustynnych.

Szarańcza wędrowna pod ochroną

Szarańcza wędrowna nie jest gatunkiem zagrożonym i nie znajduje się pod ochroną gatunkową. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) nadała jej symbol LC – „least concern”, oznaczający gatunek najmniejszej troski.

„Troska”, nawet najmniejsza, to tylko kurtuazja przyrodników. W rzeczywistości ludzie nie tylko nie troszczą się o szarańczę, ale lękają się jej i aktywnie zwalczają. To jeden z najgroźniejszych niszczycieli plonów, który w ciągu wieków sprowadził śmierć głodową na niezliczone społeczności ludzkie, wyjadając w kilka godzin całe plony z ogromnych obszarów ziem uprawnych.

Szarańcza wędrowna: tryb życia

Szarańcza wędrowna prowadzi dwojaki tryb życia.

Na początku szarańcza żeruje i rozmnaża się w niewielkich grupkach lub w ogóle samotnie. Jej populacja stopniowo rośnie, od pewnego momentu lawinowo. Szarańcza wędrowna to owad chmarny, tzn. wiele działań podejmuje w oparciu o wzrokową obserwację innych przedstawicieli swojego gatunku. Jeśli oni jedzą, to i ona je, jeśli oni kopulują, to i ona kopuluje. Im więcej osobników, tym silniejsze i trudniejsze do zatrzymania są zachowania chmarne szarańczy. W końcu środowisko nie jest w stanie zapewnić pokarmu dla wszystkich owadów, które ciągle się mnożą, bo inne ciągle się mnożą. Wtedy szarańcza wędrowna wyczuwa, że pora na migrację. I leci, bo inne lecą.

Szarańcza wędrowna: rój i migracja

W okresach migracji szarańcza wędrowna zbija się w ogromne, liczące dziesiątki milionów owadów roje i leci na północ. Największe odnotowane roje szarańczy miały kilkaset kilometrów kwadratowych powierzchni. W poszukiwaniu nowych żerowisk rój potrafi przelecieć do 130 km dziennie, do ok. 2 tys. km na całej trasie, tak że szarańcza widywana była nawet w okolicach Sztokholmu. Gdy szarańcza znajdzie sobie żerowisko, opada na nie i wyjada do cna – kilkaset kilometrów kwadratowych pól ulega zniszczeniu. Jeden owad zjada w ciągu doby tyle jedzenia, ile sam waży. Wylicza się, że każdy milion owadów wyjada dziennie jedną tonę pożywienia.

Część owadów opuszcza wtedy stado i znajduje sobie pola lub łąki, na których żeruje swobodnie, bez ścisku. Owady te wracają do samotniczego trybu życia i zaczynają się rozmnażać, aż w końcu lokalna populacja szarańczy znowu przekroczy możliwości żywieniowe środowiska i znowu przyjdzie czas na migrację.

Co je szarańcza wędrowna?

Szarańcza wędrowna żywi się trawami. Ogromne stada szarańczy żerują na stepach, ogołacając je niemal z roślinności. Ponieważ zboża to także trawy, między ludźmi a szarańczą zachodzi oczywisty konflikt interesów.

Jak rozmnaża się szarańcza wędrowna?

Samica szarańczy wędrownej składa jaja w kokonach, które najczęściej zagrzebuje w ziemi. Larwy wykluwają się po tygodniu lub nawet po trzech tygodniach – czas zależy od temperatury otoczenia. Larwy przechodzą pięć wylinek w ciągu ok. 3 tygodni.

Zdrowa szarańcza wędrowna

Po osiągnięciu dojrzałej formy i ostatniej wylince, szarańcza wędrowna żyje tylko ok. 3 miesiące.

Czy szarańcza wędrowna nadaje się na zwierzątko domowe?

Sama w sobie szarańcza wędrowna nie nadaje się na zwierzątko domowe. Stanowi jednak wartościowy pokarm dla innych zwierzątek, np. ptaszników, modliszek i ptaków. Dlatego w krajach, gdzie popularna jest terrarystyka, działają hodowle szarańczy wędrownej, a hodowcy sprzedają swoim klientom owady po kilkadziesiąt sztuk w specjalnie wentylowanych pudłach.