Pszczoła miodna - pożyteczny i świetnie zorganizowany owad

Pszczoła miodna - co to za owad?

W ostatnich latach temat pszczół był przedmiotem wielu debat i troski, ponieważ zaczęto obserwować wymieranie tych owadów. Trzeba jednak zaznaczyć, że bardziej chodzi tutaj o populację pszczół dzikich, które w przyrodzie wykonują te same zadania, co pszczoły miodne, jednak to właśnie ten drugi owad jest w dużo mniejszym stopniu zagrożony, ponieważ człowiek sprawuje nad nim bardzo dobrą opiekę. Czasami nawet aż za dobrą, ponieważ pasieki z pszczołami miodnymi ustawione są na naturalnych terenach występowania dzikich pszczół, które są stamtąd przez nie wypierane. Warto wziąć pod uwagę to rozróżnienie, kiedy zastanawiamy się nad losem populacji pszczół na świecie.

Pszczoła miodna to niewielki owad, którego rozmiary różnią się w zależności od jego funkcji społecznej. U pszczół możemy wyróżnić przede wszystkim królowe, robotnice i trutnie - ów podział jest rodzajem poliformizmu kastowego, który charakteryzuje się występowaniem odmian osobników różniących się morfologicznie i funkcjonalnie w obrębie jednego gatunku. Każda kasta specjalizuje się w wykonywaniu określonych czynności, a poszczególne grupy są od siebie ściśle uzależnione. 

Ubarwienie pszczoły na jej gęsto pokrytym włoskami odwłoku jest brunatno-żółte z ciemnymi przepaskami. Na ogólny wygląd pszczoły miodnej składają się trzy pary odnóży, błoniaste i zarazem przezroczyste skrzydła oraz duże oczy, które w rzeczywistości zbudowane są z dziesiątek tysięcy mniejszych oczek. To tak zwane oczy złożone, inaczej omatidia, złożone z fasetek, z których każda posiada rogówkę i inne części charakterystyczne dla narządu wzroku. 

Do kompletu trzeba dodać jeszcze znajdujące się na końcu odwłoka żądło, które jest u pszczoły narządem obronnym. Długość ciała zależy od odmiany pszczoły miodnej - królowe są największe i osiągają od 17 do 22 mm długości, a robotnice od 13 do 15 mm. Pomiędzy nimi są jeszcze trutnie, z długością ciała od 15 do 17 mm.

Pszczoła miodna - społeczne zorganizowanie gniazda

Gniazdo pszczoły miodnej składa się z pionowych plastrów woskowych podzielonych na tysiące komórek przeznaczonych do hodowli młodych oraz gromadzenia pyłku i miodu. Gniazdo jest rodzajem dworu, na którym najważniejsza jest królowa. Królowa, czyli pszczoła-matka, składa jaja, z których wylęgają się kolejne pokolenia pszczół miodnych. Oprócz składania jaj wydziela również feromony, które zachęcają robotnice do opieki nad nią i jednocześnie określają chemiczną identyfikację danego roju, dlatego, jeśli w gnieździe pojawi się pszczoła z innego roju, może ponieść śmierć, o ile nie przyniosła ze sobą nektaru lub pyłku. Za pomocą feromonów królowa wabi również trutnie przed aktem kopulacji. 

Życie trutni w tym społeczeństwie nie należy do szczególnie skomplikowanych. Ich głównym zadaniem jest zapłodnienie królowej w odpowiednim czasie. Do momentu godów nie pełnią w ulu żadnej funkcji, ani nie przenoszą pyłków jak robotnice. Wszystkie trutnie, które biorą udział w kopulacji, giną, ponieważ po skończonym akcie ich narząd rozrodczy zostaje wyrwany. Te, które nie dostąpiły zaszczytu kopulacji, zostają w gnieździe do jesieni i, za pomocą machania skrzydłami, utrzymują w nim pożądaną temperaturę. Kiedy nadchodzi zima, są z ula przeganiane i umierają z zimna lub głodu. Średnia długość ich życia wynosi zaledwie 50 dni.

Najliczniejsze w ulu są robotnice, których kończyny są zaopatrzone w koszyczki służące do zbierania nektaru. Zgodnie ze swoją nazwą, zajmują się organizowaniem życia w całym ulu i poza nim oraz przez całe życie służą królowej. W okresie letnim żyją zaledwie około 6 tygodni, natomiast robotnice zimujące mogą przeżyć nawet od 6 do 8 miesięcy. Poza ulem funkcjonują pszczoły zbieraczki, które znoszą do ula pyłek lub nektar. Po zebraniu do koszyczków pożytku, pszczoła zbieraczka wraca do ula i przekazuje go robotnicy magazynierce. Bardzo charakterystyczną cechą pszczół zbieraczek jest taniec, który wykonują, kiedy znajdą zasobne źródło pożytku. Rodzaje tańca są różne i sygnalizują lokalizację oraz obfitość źródła nektaru lub pyłku. 

Do głównych zadań robotnicy w ulu należy czyszczenie komórek, w których składa jaja królowa, pielęgnowanie i karmienie larw oraz królowej, budowanie plastrów i wypacanie wosku, wentylowanie ula poprzez utrzymywanie w nim stałej temperatury około 35 stopni, stróżowanie, odbieranie pokarmu od robotnic zbieraczek. Przystępują one do pracy praktycznie zaraz po przepoczwarzeniu i nie ustają w tej czynności aż do końca. Można powiedzieć, że życiem pszczół robotnic jest jedynie ich praca. 

Pszczoła miodna - gdzie występuje? 

Pszczoła miodna występuje praktycznie na całym świecie, wszędzie tam, gdzie kwitną kwiaty, które można zapylać. Pszczoły oblatując kwiaty, zapylają rośliny, aby te mogły się rozmnażać i, przy okazji, wydawać zbierane i zjadane przez człowieka owoce. Szacuje się, że obecność zapylaczy może zwiększyć plony nawet kilkadziesiąt razy.

Pszczoła miodna występowała pierwotnie w Europie, Azji Zachodniej i Północnej Afryce, a rozprzestrzenienie się zawdzięcza człowiekowi, który prowadzi jej hodowlę na całym świecie, korzystając hojnie z jej wytworów. Na całym świecie żyje około 20 000 gatunków pszczół, wśród których pszczoła miodna jest jednak nieco mniej efektywnym zapylaczem, a przy tym wypiera z naturalnych terenów naturalnie tam występujące dzikie pszczoły i trzmiele. 

Rozmnażanie pszczoły miodnej

Gody pszczoły miodnej zaczynają się na wiosnę. Królowa wylatuje wtedy z gniazda razem z robotnicami. Wydziela wtedy feromony, którymi wabi trutnie. Po kopulacji wraca do gniazda i składa jaja w wybudowanych przez robotnice komórkach. Ilość jaj, które królowa może złożyć dziennie, jest wprost niewyobrażalna - jest to od 100 jaj do nawet 2,5 tysiąca. Jaja składa nieprzerwanie od marca do września, co przekłada się maksymalnie na 150 000 jaj w sezonie, a w całym życiu może to być nawet 750 000 jaj. Można więc śmiało powiedzieć, że za sprawą królowej tworzone jest całe społeczeństwo ula. 

Z jaj zapłodnionych rodzą się przyszłe robotnice, z niezapłodnionych trutnie. Rozwój larwy robotnicy trwa 21 dni, trutnia 24 dni, a królowej najkrócej - 16 dni. Larwy królowej karmione są jedynie mleczkiem, a kiedy pierwsza z nich wykluje się z gniazda, zabija wszystkie pozostałe. Przed wylęgiem następczyni królowej, poprzednia królowa zazwyczaj wyprowadza się z częścią roju z gniazda, po czym tworzy się nowy rój, który musi znaleźć nowe miejsce do życia. Następnie cała historia się powtarza i powstaje kolejna społeczność. Fascynujące, jak wiele wydarzeń, obfitych w narodziny i częste śmierci może stać za jednym słoiczkiem miodu, który ze smakiem spożywa człowiek.