Piżmak - wszędobylski gryzoń z Ameryki Północnej

Piżmak - co to za zwierzę?

Piżmak to mały gryzoń wielkości szczura, który należy do rodziny chomikowatych i podrodziny karczowników, czyli nornikowatych. Ten mały ssak żyje zazwyczaj w grupie liczącej dziesięć osobników. Razem wykopują tunele w brzegu rzek i innych zbiorników wodnych lub budują kryjówki z błota, łodyg i gałęzi. Jego nazwa wzięła się od gruczołów piżmowych występujących u piżmaka w okolicy odbytu i genitaliów, przez które wydziela wraz z kałem i moczem piżmo używane do znakowania terenu. 

Długość ciała piżmaka wynosi od 25 do 45 centymetrów, a masa od 0,7 do 2,2 kg. Do jego podstawowych rozmiarów trzeba dodać jeszcze bocznie spłaszczony, pokryty łuskowatą skórą ogon o długości od 18 do 28 cm. Jak na gryzonia to dosyć duże zwierzę, jednak duże różnice w rozmiarach nie są wynikiem dymorfizmu płciowego, lecz zależą od występowania w poszczególnych obszarach geograficznych.

Wspomniany wyżej długi ogon piżmaka jest jego głównym narządem ruchu w wodzie. Całe ciało, na czele z tułowiem, jest krępe, można powiedzieć, że nawet niezgrabne. Głowa jest duża, uszy małe i prawie niewidoczne, ukryte pod futrem. Uszy, tak samo jak jego nozdrza, pozostają zamknięte podczas nurkowania. Oczy są małe, czarne i wysoko osadzone, pysk piżmaka jest tępo zakończony. Przednie kończyny są krótkie i mniejsze od tylnych, które spełniają istotną rolę podczas pływania. Mają między palcami błonę pławną, a na brzegach stóp znajdują się dodatkowo rzędy sztywnych, szczeciniastych włosów, które płasko ułożone tworzą rodzaj płetwy ułatwiającej piżmakom pływanie.

Piżmak amerykański ma gęste, lśniące futro. Z jego powodu dawniej na piżmaka często polowali myśliwi, ale współcześnie nie jest to już tak pożądany element ciała tego gryzonia. Jednak w Polsce wciąż się na niego poluje, głównie ze względu na szkody, jakie powoduje w naturalnym systemie rzecznym. Poza okresem ochronnym można na piżmaka polować od 11 sierpnia do 15 kwietnia. 

Piżmak - gdzie występuje?

Piżmak amerykański kiedyś zasiedlał w zasadzie całą Amerykę Północną, od koła podbiegunowego do Zatoki Meksykańskiej. Tak było do 1905 roku, kiedy to został sprowadzony do Czech za sprawą hrabiego Colloredo-Mansfelda. Kilka osobników - źródła podają że między 5 a 10 - zostało wpuszczonych do stawu w majątku hrabiego i od nich bierze początek cała populacja piżmaka w Europie. Zwierzę to okazało się niezwykle ekspansywnym gatunkiem i rokrocznie zakres jego terytorium powiększał się o 25 kilometrów. Do 1914 roku zasiedlił Niemcy i Austrię, do 1915 Węgry, a w 1924 roku rozpoczął zasiedlanie Polski.

W tym czasie stał się też popularnym zwierzęciem hodowlanym i trafił między innymi do farm w Finlandii i Rosji. To bystre zwierzę potrafiło uciekać z farm i wkrótce zasiedliło również wielkie połacie tych obszarów. Współcześnie jest obecny w centralnej i północnowschodniej Europie z wyjątkiem Wysp Brytyjskich, gdzie jego ekspansja została powstrzymana. W Rosji jest obecny na brzegach wszystkich wód poza strefą arktyczną, został też introdukowany w północnej i wschodniej Azji.

Piżmaki zasiedlają brzegi wszelkich zbiorników wodnych: rzek, jezior, bagien, kanałów melioracyjnych, stawów i torfowisk, można je spotkać również przy budowlach wodnych postawionych ręką człowieka jak tamy i groble. 

To gryzoń, który prowadzi wodno-ziemny tryb życia. Jest świetnym pływakiem i do przeżycia wystarczy mu nawet bagno o głębokości do 0,5 m. Jest też w znacznym stopniu odporny na zanieczyszczenia wód. Niestety powoduje też szkody, niszcząc groble przeciwpowodziowe i stawy rybne, ponieważ budowane przez niego nory osłabiają naturalny system brzegowy. Potrafi też budować legowiska w rurach melioracyjnych, przez co może je całkowicie zatkać. W Polsce zasiedla większość parków narodowych i krajobrazowych, wszędzie tam, gdzie są tereny obfite w zbiorniki i cieki wodne. 

Piżmak - czym się żywi i jak zdobywa pożywienie?

Piżmak jest teoretycznie roślinożercą, ale w warunkach, kiedy zagraża mu głód, może żywić się skorupiakami, mięczakami i owadami. Preferuje miejsca z bogatą roślinnością wodną i może żywić się praktycznie każdym typem tego pożywienia - zjada korzenie, łodygi, owoce i kwiaty. Dziennie zjada wagowo więcej roślin niż wynosi masa jego ciała, żeruje też na trawach i ziołach przybrzeżnych, ogryza korę liście i pączki wierzb. Przed zimą grupy piżmaków zbierają do nor duży zapas roślin, które służą im zarówno jako pożywienie, jak i materiał wyściełający legowisko. 

Piżmak w poszukiwaniu pokarmu może powodować szkody w uprawach rolnych, choć przy zasobności jego naturalnego środowiska nie są one zbyt częste. Największe straty czyni w uprawach kukurydzy, mniejsze w uprawach buraka cukrowego, marchwi, soi, koniczyny i wybranych zbóż. 

Rozmnażanie piżmaka

Okres rozrodczy piżmaka zależy od jego występowania geograficznego. Zaczyna się w marcu lub kwietniu i kończy we wrześniu lub październiku. W czasie rui samce wykonują rodzaj tańców godowych i ścigają samice, które następnie zapładniają. W ciągu roku samica może dać nawet od 3 do 4 miotów, przy czym samice urodzone w pierwszym miocie mogą jeszcze w tym samym roku urodzić własne potomstwo. Ciąża trwa cztery tygodnie i w jej wyniku na świat przychodzi od pięciu do nawet czternastu młodych. Po narodzeniu piżmaki są nagie i ślepe, otwierają oczy dopiero po jedenastu dniach. Jednak już po trzech tygodniach są w stanie opuścić gniazdo i na własną rękę szukać pokarmu roślinnego. W tym czasie są narażone na ataki większych zwierząt - lisów, jenotów, wydr, ptaków drapieżnych, a w szczególności norki amerykańskiej, która znacznie zmniejszyła ich liczebność.

Młode piżmaki zostają najczęściej razem ze swoimi rodzicami. Dojrzałość płciową uzyskują między czwartym a ósmym miesiącem życia. W tym czasie stają się częścią małej społeczności i razem strzegą swojego terytorium. Tworzą zgraną, zwierzęcą rodzinę i, jak inne rodziny wśród wolno żyjących ssaków, narażone są na różne przeciwności losu, z którymi, jak widać na przykładzie ich ekspansji, radzą sobie całkiem dobrze.

undefinedundefined