Łabędź - w parze ze sobą przez całe życie

Łabędź niemy - co to za ptak?

W Polsce mamy do czynienia z trzema rodzajami łabędzi. Najpowszechniejszy z nich jest łabędź niemy, natomiast łabędzie krzykliwy i czarnodzioby pojawiają się w naszym kraju podczas migracji i zimą. Wszystkie trzy gatunki mają białe upierzenie i różnią się przede wszystkim wielkością i ubarwieniem dzioba. Największy z nich jest łabędź niemy, którego dziób ma kolor pomarańczowo-czerwony z czarnym paznokciem na końcówce. Najmniejszy jest łabędź krzykliwy, który, podobnie jak czarnodzioby, ma dziób w kolorze żółtym i czarnym, z większą ilością żółci u tego pierwszego. Jako że łabędź niemy występuje u nas w największej ilości, to głównie nim zajmiemy się w niniejszym artykule.

Łabędź niemy, czyli Cygnus Olor, to jeden z najcięższych ptaków latających i gatunek, który należy do rodziny kaczkowatych i podrodziny gęsi. Masa ciała u samców zamyka się w przedziale od 8 do 14 kg, a u samic od 6 do 11,5 kg, natomiast najcięższy znany okaz łabędzia niemego ważył aż 22 kg. Długość ciała tego ptaka też jest imponująca i wynosi od 1,5 do 1,7 metra, a rozpiętość skrzydeł od 2 do 2,4 metra. Osoby, które przebywając nad morzem, były przez tego eleganckiego ptaka z uporem ganiane, mogą z całym przekonaniem potwierdzić, że rozpiętość skrzydeł jest rzeczywiście straszliwie imponująca.

Aby unieść całą swoją masę w górę, łabędź musi nabrać rozpędu, biegnąc po wodzie, a już w locie jego skrzydła wydają charakterystyczny, pulsujący gwizd. Łabędź lata na wysokości około 50 metrów i zawsze ląduje na wodzie, ewentualnie na lodzie.

Choć młode łabędzie są szarobrązowe i mogą przypominać tytułowe brzydkie kaczątko z baśni Andersena, dorosły łabędź ma śnieżnobiałe upierzenie, wspomniany wyżej pomarańczowoczerwony dziób z czarnym guzem u nasady i czarnym zakończeniem oraz czarne kończyny i stopy. Do tego trzeba dodać jeszcze długą, giętką szyję oraz potężny mocny tułów i otrzymamy ptaka o naprawdę imponującej postawie, którą w pełnej okazałości demonstruje, broniąc dostępu do gniazda i unosząc skrzydła do góry niczym ogromne żagle. 

Białe upierzenie u łabędzia przychodzi z czasem. Wypierzenie do postaci dorosłego, białego osobnika potrafi zająć nawet od czterech do pięciu lat, po których łabędź osiąga dojrzałość płciową. Łabędź niemy pierzy się regularnie raz na rok i zrzuca wtedy wszystkie lotki, na okres od 6 do 8 tygodni tracąc na ten czas zdolność latania. Przemieszcza się wtedy głównie na wodzie, do czego jest bardzo dobrze przystosowany dzięki błonie, którą spięte są jego trzy przednie palce. 

Łabędź niemy - gdzie występuje?

Łabędź niemy występuje przede wszystkim w Europie i Azji, natomiast w Ameryce Północnej, Australii i Nowej Zelandii był introdukowany. W Eurazji w zasadzie jest obecny od Atlantyku po Pacyfik, a zimuje w Europie, na Bliskim Wschodzie, środkowej i wschodniej Azji i czasem w Afryce Północnej. Przeloty odbywają się między lutym i majem oraz między wrześniem i grudniem.

W Polsce jest to najcięższy ptak latający. Jego populacja w naszym kraju wynosi od 6000 do 7500 tys. par. Można go spotkać w różnych miejscach, między innymi na wybrzeżu Bałtyku i Zatoki Gdańskiej oraz przy zbiornikach wodnych o różnej wielkości i charakterze - na jeziorach, stawach, gliniankach, starorzeczach, torfiankach i innych zbiornikach wodnych w miastach i wsiach. W związku z ocieplaniem klimatu coraz częściej zdarza mu się zimować w Polsce. W podjęciu tej decyzji pomaga mu zachowanie ludzi, którzy często dokarmiają łabędzie z własnej woli i te gromadzą się w pobliżu człowieka na plażach Wisły czy Trójmiasta. Jego głównym biotopem są duże zbiorniki wodne, najlepiej z dużą ilością trzcin na brzegu. Zimą są to brzegi Bałtyku, a podczas przelotu wszelkiego rodzaju zbiorniki wodne,

Łabędź niemy - czym się żywi i jak zdobywa pożywienie?

Naturalnym pokarmem łabędzia niemego jest przede wszystkim to, co znajdzie w wodzie po zanurzeniu się w niej przodem ciała i wystawieniu do góry tylnych kończyn. Głównie jest to pokarm pochodzenia roślinnego, czyli wodne rośliny, nawet zbutwiałe, którymi matki karmią swoje młode. Oprócz tego łabędź zjada także małże, ślimaki i larwy owadów. Tutaj jednak na scenę wkracza człowiek, dla którego dokarmianie kaczek i łabędzi jest swojego rodzaju przyjemnym rytuałem, dającym poczucie, że czynnie pomaga przetrwać tym ptakom. 

Niestety najczęściej karmi je chlebem, który w dużym natężeniu może mieć katastrofalne skutki. Chleb zawiera sól i wytwarza kwas chlebowy, który niekorzystnie wpływa na układ pokarmowy łabędzia. Powoduje też bardzo niebezpieczne schorzenie nazywane anielskim skrzydłem, które objawia się deformacją ostatniego stawu w skrzydle i z czasem utrudnia, a nawet uniemożliwia ptakom latanie. 

Czym zatem powinniśmy karmić łabędzie? Najlepiej zbożem, surowymi lub gotowanymi bez soli warzywami, takimi jak marchewka, kapusta, buraki. Ze zbóż najlepiej sprawdzają się pszenica, otręby, ziarna kukurydzy albo płatki owsiane. Najlepiej jednak ptaki dbają same o siebie i często dokarmiając je wyrządzamy im krzywdę z chęci uczynienia czegoś dobrego. Tymczasem łabędzie potrafią bez jedzenia przetrwać nawet kilkanaście dni, wystarczy że będą siedziały nieruchomo, nie tracąc energii, którą mają zgromadzoną w postaci grubej warstwy tłuszczu pod skórą.

Rozmnażanie łabędzia niemego

Łabędzie dobierają się w pary już na jesieni, długo przed okresem lęgowym, który rozpoczyna się na wiosnę. Połączone uczuciem ptaki są wierne sobie do końca życia i zmiana partnera może nastąpić dopiero po śmierci jednego z nich, a zatem nie na darmo uważa się łabędzie za wzór cnót. Na początku wiosny para wybiera terytorium, którego samiec zaciekle broni przed innymi ptakami. Legowisko najczęściej znajduje się wśród bagien, szuwarów lub trzcinowisk, czyli jest dobrze ukryte przed potencjalnymi intruzami. 

Gniazdo jest tworzone na podobieństwo kopca utworzonego z traw, gałązek, fragmentów roślin wodnych, z grubszym podkładem na spodzie i delikatniejszym na wierzchu. Na szczycie znajduje się rodzaj niecki wyściełanej puchem z piór ptaków. Takie gniazdo może być zbudowane zarówno na wodzie, jak i na lądzie - zwykle służy ptakom przez kilka lat. 

Do kopulacji pary łabędzi dochodzi najczęściej w kwietniu. W ciągu roku jest tylko jeden lęg, podczas którego samica składa od 5 do 9 zielonkawoszarych  jaj. Wysiadywanie trwa ponad miesiąc, od 35 do 40 dni i w tym czasie samiec ciągle patroluje okolicę, pływając w pobliżu gniazda. Po wykluciu pisklęta co prawda umieją niemal od razu pływać, ale zdolność do lotu uzyskują dopiero po 4 do 5 miesiącach. W tym czasie narażone są na różne niebezpieczeństwa zarówno ze strony wody, jak i lądu - samiec musi bardzo się natrudzić, żeby jego opierzone na szaro, pocieszne potomstwo zdołało przetrwać pierwsze miesiące życia. Po tym okresie młode są już teoretycznie samodzielne, jednak pełną dojrzałość płciową uzyskują dopiero po czterech lub pięciu latach i kolejny cykl życia dla nowych pokoleń łabędzi zaczyna się na nowo.