Kukułka zwyczajna – bezlitosna i niezwykła w wielu aspektach

Kukułka zwyczajna – co to za ptak? 

Kukułka to ptak, do którego zasłużenie przylgnęło miano pasożyta lęgowego, podrzucającego własne jaja do gniazd innych ptaków. Kukułka zwyczajna to jedyny tego rodzaju ptak w Europie Środkowej, w której rzadziej występuje inny, popularny przedstawiciel rodziny kukułkowatych, czyli kukułka czubata. Kukułka zwyczajna jest jednak mniejsza od czubatej, choć jej wielkość porównywalna do gołębia lub pustułki też robi wrażenie. Kukułki barwą upierzenia przypominają krogulca, a w locie często mylone są z mniejszymi sokołami, ze względu na ich długie i ostro zakończone skrzydła i ogon.

Kukułka zwyczajna ma smukłą sylwetkę z długim, zaokrąglonym na końcówce ogonem. Skrzydła są spiczaste i mają rozpiętość w rozmiarze około 60 cm. Długość ptaka wynosi od 32 do 33 cm, a masa ciała około 125 g. Samiec ma wierzch ciała, razem z głową, szyją i piersią w jasnoszarym kolorze, natomiast spód jest pokryty biało-szarymi, poprzecznymi prążkami. 

Samice kukułki pospolitej występują w dwóch odmianach. Jedne mają na wierzchu upierzenie takie jak samiec, czyli jasnoszare, ale za to z dodatkowym, rdzawym nalotem na szyi. Druga odmiana wyraźnie różni się od samca, ponieważ ma rdzawe ubarwienie na wierzchu ciała razem z szerokimi, czarnymi prążkami. U kukułki zwyczajnej wyróżniamy też żółty kolor – takie są u niej kończyny, nasada dzioba, tęczówka i obrączka wokół oczu. Młode kukułki są łupkowoszare z domieszką rdzawego koloru i mają białą plamę na potylicy.

Bardzo istotną cechą ptaków z rodziny kukułkowatych jest specyficzne ukształtowanie ich palców. Dwa z nich są skierowane do przodu i dwa do tyłu, co zapewnia im doskonały chwyt na gałęziach. Większość ptaków ma układ palców trzy – jeden i na ich tle kukułka pospolita wypada wyjątkowo. 

Kukułka zwyczajna – gdzie występuje?

Kukułka zwyczajna gniazduje w lasach niemal całej Europy i Azji. W Europie nie występuje jedynie na Islandii. W Azji dociera nawet do Japonii. Obecna jest także w Afryce Północnej. Jest ptakiem wędrownym i zimę spędza głównie na południu Afryki i w Południowo- Wschodniej Azji. 

Jej biotopem są wszelkie zadrzewione tereny, czyli nie tylko lasy. W Polsce występuje przede wszystkim na niżowym obszarze kraju, nie tylko w zadrzewieniach, ale także na terenach rolniczych obfitych w krzewy oraz w pobliżu środowisk wodnych na trzcinowiskach. Populacja kukułki pospolitej w naszym kraju jest uznawana za średnio liczną, jednak liczba par, która wynosi między 150 a 200 tysięcy z pewnością robi wrażenie. To ptak, który prowadzi skryte życie i nie jest łatwo go zaobserwować. Żyje głównie w wysokich koronach drzew lub w górnych partiach gęstych krzewów. Na obszary lęgowe przylatuje w okolicach kwietnia, a na zimowiska wyrusza między wrześniem a listopadem. 

Tryb życia kukułki zwyczajnej

Mimo donośnego głosu, kukułki są ptakami bardzo skrytymi. Jej nazwa w wielu krajach wzięła się od wydawanego przez samca w okresie lęgowym dźwięku, na który składa się dwu lub trzy sylabowe ku-ku. Co ciekawe, samica nie kuka, tylko wydaje dźwięk przypominający śmiech. Również samiec, szczególnie kiedy jest zdenerwowany zamiast kukania wydaje z siebie donośny rechot.

Kukułka jest ptakiem owadożernym. Żywi się przede wszystkim owłosionymi gąsienicami motyli, którymi gardzi wiele innych ptaków. Niestrawione włoski tych owadów zwraca w formie wypluwki. Innym jej przysmakiem są chrząszcze. Kukułka żeruje przede wszystkim na drzewach i siedząc na gałęziach wypatruje zdobyczy. Po dostrzeżeniu owada podlatuje i chwyta go dziobem. Rzadziej można zaobserwować kukułkę podczas żerowania na podłożu, choć właśnie w taki sposób zdobywa chrząszcze. 

Rozmnażanie kukułki zwyczajnej

Okres lęgowy kukułki i to co następuje po nim należy do jednego z najbardziej intrygujących zjawisk w przyrodzie. Jak możemy się domyślać, skoro kukułka podrzuca swoje jaja do gniazd innych ptaków, oznacza to, że nie zakłada własnych. Rzeczywiście tak jest, kukułka umieszcza jaja głównie u gatunków wróblowatych, takich jak pliszka siwa, jarzębatka, świergotek, gąsiorek i inne, w sumie to około dwieście gatunków, które często nie zdając sobie z tego sprawy wychowują potomstwo kukułki. 

Zanim jednak dojdzie do podrzucania potomstwa, kukułka często kopuluje z kilkoma samcami, co wcale nie jest częste u innych gatunków ptaków. Samce wcześniej nawołują samicę swoim kukaniem, najczęściej robiąc to z wyeksponowanych miejsc w rodzaju płotów, słupów czy gołych gałęzi. Kukułka zaczyna lęgi w maju i może złożyć nawet do dwudziestu jaj, które mają różne kolory skorupek, w zależności od miejsca, gdzie je podrzuci. 

Jaja są składane w co najmniej dwudniowych odstępach. Samica składa je albo na ziemi, albo bezpośrednio do gniazda późniejszych, przybranych rodziców. Jeżeli robi to na ziemi, to przy pomocy dzioba przenosi jajo do gniazda. Jeżeli bezpośrednio do legowiska, to często zjada jajo gospodarza lub wyrzuca je z gniazda. To jednak nie koniec tego ptasiego horroru.’

Pisklę zazwyczaj wykluwa się wcześniej niż prawdziwe potomstwo rodziców i potrafi wyrzucić jaja z gniazda. Jeżeli wszystkie pisklęta wykluwają się mniej więcej w tym samym czasie, mała kukułka potrafi wyrzucić z gniazda pozostałe młode. Po kilku dniach zaczyna wydawać z siebie żebrzące, donośne odgłosy zmuszając przybranych rodziców do niemal bezustannego karmienia, które może trwać nawet dwa tygodnie. 

Często karmieniem młodej, ale wcale nie małej kukułki zajmują się również inne ptaki, które straciły lęg, na skutek jej uporczywego upominania się o pokarm. Wygląda to dosyć kuriozalnie, kiedy pisklę kukułki, które może być nawet dwa razy większe od swojego przybranego rodzica otwiera szeroko dziób w oczekiwaniu na jedzenie. Koszmar częściowo kończy się po około trzech tygodniach, kiedy kukułka nie mieści się w gnieździe i musi je opuścić. Przybrani rodzice czasem jeszcze przez dwa tygodnie dokarmiają wielkie pisklę, które wreszcie się usamodzielnia. 

Czy to już koniec horroru? W przypadku tego ptaka niekoniecznie. Jest bardzo duże prawdopodobieństwo, że wychowana przez przybranych rodziców kukułka za rok podrzuci im do gniazda swoje jajo i cała historia się powtórzy.