Kos zwyczajny – nie taki zwyczajny jak go malują

Kos zwyczajny – co to za ptak?

Kos jest jednym z powszechnie występujących w Polsce ptaków, którego możemy widywać nawet na co dzień mieszkając w większym mieście. Chmary tych ptaków przeczesują podłoże w parkach i na trawiastych podwórkach wokół bloków i domów w poszukiwaniu dżdżownic i innych robaków, choć nie tylko one stanowią podstawę ich pożywienia. Niewprawne oko może pomylić kosa ze szpakiem, który jest jednak nieco mniejszy od kosa, a jego upierzenie jest w okresie między wiosną i jesienią pokryte charakterystycznymi, żółtawobiałymi plamkami. 

Łacińska nazwa kosa to Turdus Merula, gdzie Turdus odnosi się do drozda, a dopiero merula bezpośrednio do kosa. Turdus dlatego, ponieważ kos jako gatunek należy do podrodziny drozdów i rodziny drozdowatych. Jako Turdus Merula został opisany przez Karola Linneusza w dziesiątym wydaniu jego pracy Systema Naturae. Kojarzymy go jako niewielkiego czarnego ptaka, jednak czarna barwa odnosi się do samców kosa. Natomiast samica ma inną, ciemnobrązową lub ciemnooliwkową barwę z jaśniejszym gardłem, plamkami na piersi i ciemniejszym dziobem. Dziób samca jest wyraźnie żółty, natomiast dla obu płci charakterystyczna jest żółta obrączka wokół bardzo ciemnych oczu ptaków. Długość kosa to około 25-27 cm, a waga zamyka się w przedziale między 80-140 g. 

Kos zwyczajny – gdzie występuje? 

Kos zwyczajny występuje w zasadzie w całej Europie, oprócz jej najbardziej wysuniętych na wschód i północ terenów. Poza tym kosy można spotkać w Azji Południowo-Wschodniej, w Północnej Afryce, a także w Australii, Nowej Zelandii i Tasmanii, jednak na tych ostatnich terenach jest to ptak sztucznie osiedlony w wyniku zabiegów człowieka. 

Do dwudziestego wieku głównym miejscem występowania kosa były cieniste i wilgotne lasy z gęstym poszyciem, w którym kos mógł schować się przed drapieżnikami i zarazem szukać w nim pożywienia. Ptak ten jednak charakteryzuje się wyjątkową zdolnością do adaptacji w różnym środowisku i coraz częściej był spotykany w parkach, ogrodach, alejach i na skwerach. 

Od lat trzydziestych dwudziestego wieku zaczęła wykształcać się miejska odmiana kosa zwyczajnego, który zaczął osiedlać się przy ludzkich osiedlach. Ten trend można było zaobserwować w przedwojennej Polsce, szczególnie od kiedy kosa nie łowiono już w celach konsumpcyjnych. Z biegiem lat miejska populacja kosa coraz bardziej się zwiększała. W mieście mniej zagrażały mu znane z lasów drapieżniki i było pod dostatkiem pożywienia, także w postaci resztek wyrzucanych przez ludzi na śmieci. Doszło do tego, że liczebność tych ptaków w warunkach miejskich zaczęła przeważać nad tą z lasów, chociaż proporcje zaczęły się nieco wyrównywać, kiedy na kosy zaczęły częściej polować w miastach koty i większe ptaki z rodziny krukowatych. Obecnie liczebność kosów w miastach jest około cztery razy większa niż na terenach leśnych.

Przed zimą to właśnie kosy z lasów i innych terenów, na których ingerencja człowieka jest niewielka wyruszają na południe do cieplejszych krajów, natomiast miejskie kosy najczęściej zostają na zimę w miastach, szukając cieplejszych miejsc do bytowania na wzniesionych ludzka ręką budowlach. Do ciepłych krajów spośród miejskich kosów najczęściej odlatują młode osobniki i samice.

Tryb życia kosa zwyczajnego

Kos zwyczajny jest ptakiem wszystkożernym. Najbardziej kojarzy nam się z widokiem niedużego, czarnego ptaka, skrzętnie przeszukującego nisko skoszone trawniki w poszukiwaniu dżdżownic, które należą do jego ulubionego pożywienia. Żywi się również innymi owadami, ich larwami, ślimakami, a także tym, co znajdzie w resztkach wyrzuconych przez człowieka. Nie pogardzi też owocami w rodzaju jagód i truskawek, czy owoców jarzębiny, głogu, czarnego bzu i jemioły. Zimą coraz częściej może korzystać z pożywienia pozostawionego mu przez człowieka w karmniku.

Charakterystyczny dla tych ptaków jest donośny, melodyjny, określany jako fletowy śpiew, w szczególności samców, które w ten sposób dają znać, że zajęły dany teren. Śpiewy te możemy usłyszeć zarówno wieczorem, jak i wcześnie rano. W warunkach miejskich odgłosy są często bardziej donośne, ponieważ zajmowane przez kosy tereny są dużo mniejsze i często między ptakami dochodzi do bójek, podczas których wydawane przez nie dźwięki niosą się jeszcze mocniej.

Różnice między kosem z terenów leśnych i miejskich widoczne są również w innych aspektach. Kos miejski jest znacznie mniej płochliwy i dosyć często możemy bez problemu obserwować go podczas szukania pożywienia, czy karmienia młodych w gnieździe. Natomiast kosy w lesie zazwyczaj wydają ostrzegawczy śpiew, kiedy w pobliżu jest człowiek i nie jest łatwo zaobserwować tego ptaka w leśnych warunkach. 

Wyraźne różnice występują także w sposobie budowy gniazd przez kosy. Te leśne budują je z mchu, traw, suchych liści i drobnych patyczków. Za to w gnieździe kosa miejskiego możemy znaleźć materiały, które nie są nam obce, na przykład sznurki, druty, papier, folię. Za budowę gniazda odpowiadają samice, które legowisko w kształcie czarki wzmacniają jeszcze gliną żwirem lub próchnicą, w zależności od tego, gdzie znalazły miejsce do bytowania. Co ciekawe, czasami w takich gniazdach żyją ze sobą dwie samice, mimo że związki tych ptaków są z reguły monogamiczne.

Kos zwyczajny – okres lęgowy i skomplikowane związki kosów

Okres lęgowy kosów trwa od marca do sierpnia i w tym czasie dojść może do dwóch lub trzech lęgów. Samice składają od 3 do 6 (zwykle 4 do 5) jaj w bladozielonym kolorze z rdzawymi plamkami na skorupkach. Wysiadywanie trwa około 2 tygodnie, a kolejne dwa wychowywanie piskląt. W czasie wysiadywania samiec mniej więcej co godzinę pojawia się w gnieździe sprawdzając, czy nic nie zagraża samicy i przynosząc jej pokarm. Zdarza się jednak, że po wykluciu się piskląt samica porzuca dzieci, udając się w poszukiwaniu innego samca, który będzie mógł ją zapłodnić, a pozostawiony w ten sposób samiec zmienia się w samotnego ojca zajmując się dokarmianiem i opieką nad młodymi.

Przetrwanie piskląt i dorosłych kosów polega na ciągłej walce. Śmiertelność w lęgach sięga 40 %, natomiast ogólna śmiertelność kosów jest jeszcze wyższa i wynosi około 60% w przypadku samic i około 40 % w przypadku samców. Ptaki i pisklęta są zjadane przez koty w miastach lub przez kuny w lasach i atakowane przez większe ptaki. Jednak ich codzienność jest jeszcze bardziej skomplikowana. 

Między kosami dochodzi do bójek, zdrad, a nawet zbiorowych gwałtów. Samice potrafią wikłać się w miłosne trójkąty (i nie tylko trójkąty), a samce potrafią zażarcie walczyć ze swoimi rywalami. Warto o tym pamiętać, obserwując te ptaki, które wydają się nic nie robić, oprócz szukania pożywienia przez cały dzień. One również toczą intensywne życie, pełne dramatów i ptasich uniesień, które nie raz przypominają te nasze, ludzkie. Kos zwyczajny jak się okazuje nie jest wcale taki zwyczajny i każdemu kto uważa, że ptaki nie robią w życiu nic ciekawego, śmiało można podać za przykład kosa zwyczajnego, którego życie bywa często bardziej dramatyczne i obfite w niezwykłe wydarzenia niż w przypadku wielu ludzkich żywotów.