Kątnik domowy – pospolity pająk bardziej pożyteczny niż niebezpieczny

Kątnik domowy – co to za pająk?

Pająk wbrew temu co myśli wielu ludzi nie jest owadem, a pajęczakiem. Pajęczaki tak jak owady tworzą własną gromadę i wspólnie należą do typu stawonogów. Pająki wśród innych pajęczaków wyróżniają się charakterystycznym wyglądem i umiejętnością przędzenia sieci. Typowy pająk ma 8 oczu i ciało podzielone na głowotułów i odwłok. Po obu stronach otworu gębowego znajdują się szczękoczułki, które są główną bronią pająka i są wyposażone w pazur, do którego uchodzi gruczoł jadowy. Wszystkie pająki są drapieżnikami i wstrzykują swoim ofiarom jad. Spośród 40 000 gatunków pająków możemy wyróżnić aż sto rodzin. Jedną z nich jest rodzina lejkowcowatych, do których należy nasz dobry znajomy, czyli kątnik domowy.

Oprócz kątnika domowego w Polsce występuje kilka innych gatunków kątnika, jak kątnik wiejski czy kątnik rdzawy, jednak to właśnie kątnik domowy występuje najczęściej w otoczeniu człowieka. Dzieli się na dwie podstawowe odmiany – kątnik domowy mniejszy i kątnik domowy i większy. Jak jasno wskazują nazwy tych odmian, pająki te różnią się przede wszystkim wielkością ich ciała, ale co ciekawe, ze względu na taksonomię należą do dwóch różnych rodzajów. Do 2013 roku kątnik domowy większy występował tak jak mniejszy w rodzaju Tegenaria, jednak po teście biologii molekularnej dla tego gatunku, który wykazał wyraźne różnice między tymi gatunkami, został zaklasyfikowany do rodzaju Eratigena (anagram słowa tegenaria). 

Kątnik większy osiąga długość ciała od 10 do 18 mm, a odnóży nawet do 10 cm, natomiast u kątnika mniejszego długość ciała zgodnie z nazwą jest mniejsza i wynosi od 10 do 12 cm, a odnóża dochodzą do 8 cm.

Cechą charakterystyczną dla kątnika domowego jest wzór na jego karapaksie, czyli grzbietowej części szkieletu zewnętrznego. Posiada on tam dwa podłużne ciemne pasy, które mogą też przybrać kształt trzech kropek lub trójkątów. Jego szczękoczułki mają trzy zęby z przodu i od czterech do dziewięciu w tylnej części. 

Na spodniej części kątnika, czyli na sternum również układają się wzory w postaci środkowej przepaski i trzech symetrycznie ustawionych kropek. Odwłok czyli fachowo mówiąc opistosoma ma na wierzchu żółtawy pas przechodzący w szerokie szewrony. Na końcu opistosomy znajdują się kądziołki przędne, które odpowiadają za produkcję pajęczej sieci. Odnóża są pierścieniowate, a całe ciało pająka pokrywają jeszcze włoski pozwalające pająkowi zlokalizować ofiarę, ponieważ są wrażliwe na drgania i ruch powietrza.

Kątnik domowy – gdzie występuje?

Kątnik domowy to pająk prawdziwie kosmopolityczny, występuje praktycznie na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. To także gatunek synantropijny, co oznacza, że przystosował się do życia w środowisku przekształconym przez człowieka związanym z jego miejscem zamieszkania lub działalnością. Od razu znajdujemy zatem wytłumaczenie obu członów nazwy tego pająka – kątnik domowy, ponieważ żyje najczęściej w kątach domów.

 Jego środowiskiem są ciemne, trudno dostępne miejsca w domach, garażach, na strychach i w piwnicach. Buduje też swoje pajęcze kokony pod sufitem, za meblami, w korytarzach, ale też jeśli na zewnątrz jest wystarczająco ciepło i sucho, w przydomowych ogródkach. To zwierzęta nocne, które wychodzą na żer kiedy jest ciemno. Dlatego kiedy w nocy zapalimy nagle światło, kątnik często zamiera sparaliżowany strachem. Człowiek ewentualnie kot to dla pająka jedyne zagrożenie w domu, na zewnątrz zaś czają się różne rodzaje ptaków, dla których byłby smakowitym pożywieniem. Dlatego też kątnik jest zgodnie z jego nazwą pająkiem domowym, ponieważ to właśnie w pobliżu człowieka jest bardziej bezpieczny.

Tryb życia kątnika domowego

Kątnik domowy jest aktywny nocą. Nazwa jego rodzaju, czyli lejkowcowate bierze się od lejkowatych sieci łownych, które najlepiej buduje mu się w kątach. Sieć ma wtedy postać zwężającej się konstrukcji z lejkiem na końcu. Ofiara, która zaplątuje się w sieć zostaje potraktowana jadem i jest zaciągana przez pająka do lejka. Ich ofiarą padają najczęściej muszki owocówki, mszyce, muchy, komary, pluskwy i karaluchy. 

W przypadku tego gatunku pająków samice są większe od samców. Samice zazwyczaj budują sieć i polują na ofiary, kryjąc się na pajęczynie, zaś samce często wychodzą na światło w poszukiwaniu partnerki i potrafią wtedy przemierzyć cały obszar miejsc, w których żyją na stałe. Jeżeli kątnikowi uda się znaleźć partnerkę, łączy się z nią w parę na kilka tygodni podczas których wielokrotnie dochodzi do kopulacji. Dla samca te miłosne uniesienia nie kończą się dobrze, ponieważ finalnie samica go zjada, po czym buduje kokon i składa w nim jaja. Po kilku tygodniach wylęgają się z nich młode kątniki, które są podobne do dużej i brązowej matki, tyle że mają wtedy jaśniejsze ubarwienie.

Kątnik domowy – niebezpieczny czy pożyteczny?

Pająki często budzą w ludziach strach, szczególnie u tych cierpiących na arachnofobię. Wiele osób traktuje je jak szkodniki i zabija jak tylko zobaczy lub w celu pozbycia się ich z domu stosuje dezynsekcję w postaci oprysków. Tymczasem kątnik domowy to w rzeczywistości pożyteczny pająk, który pozbywa się z otoczenie człowieka wszelkiego rodzaju małych, owadzich szkodników. Nie przenosi też chorób ani nie zanieczyszcza jedzenia. 

Kątnik domowy mały nie jest w stanie przegryźć skóry człowieka. Natomiast kątnik domowy większy może nas ugryźć, ale ilość jego jadu jest niewielka i niegroźna dla człowieka, powodując jedynie lekkie zaczerwienienie na skórze i ewentualnie swędzenie. Może pojawić się reakcja uczuleniowa, ale zazwyczaj nie jest groźna dla człowieka. 

Warto zatem rozważyć plusy i minusy, zanim podejmiemy decyzję o pozbyciu się z domu kątnika domowego. Czy możliwość lekkiego ugryzienia jest na tyle niepokojąca, że będziemy chcieli zlikwidować pająka, który w letnim okresie może w znacznym stopniu poprawić komfort naszego życia? Może zatem lepiej jest zostawić go w spokoju? To ciche, skryte, ale jak widać również pożyteczne zwierzę, które żyje tak, żeby nie wchodzić nam w drogę. Pomyślmy o tym w momencie kiedy w naszej dłoni znajdzie się klapek lub miotełka, za pomocą których będziemy chcieli zabić pająka lub usunąć pajęczą sieć. Może kierując się logiką i rozsądkiem, który przeanalizuje bilans zysków i strat, następnym razem darujmy pająkowi życie?