Kaszalot: smakosz wielkich kałamarnic

Kaszalot: relacje z ludźmi

Kaszalot to nazwa rodzaju ssaków morskich, do którego zalicza się dziś już tylko jeden gatunek – kaszalot spermacetowy (łac. physeter macrocephalus).

Kaszaloty, jak i inne wieloryby, były przez wieki postrzegane przede wszystkim jako atrakcyjna zdobycz. Niewiele jest przecież stworzeń większych od kaszalota, a jedno ciało wieloryba zapewnia dziesiątki ton mięsa, hektolitry oleju rybiego i mnóstwo kości, wykorzystywanych do produkcji wszelakich dóbr luksusowych.

Kaszaloty nie mają wprawdzie fiszbinu, jak np. waleń biskajski, nadal jednak stanowią atrakcyjną zdobycz dla wielorybników, ponieważ unoszą się na wodzie nawet po śmierci, co sprawia, że łatwo je holować do brzegu. Ponadto w ciele kaszalota – w zbiorniku nad prawym przewodem nosowym, zwanym melonem – znajduje się substancja, nazywana spermacetem (lub olbrotem). Wielorybowi spermacet służy do generowania głośnego dźwięku, zapewne używanego do echolokacji. Ze spermacetu produkowano dawniej olej do maszyn, leki, kredki, atrament i świece. W jelitach kaszalotów znaleźć można też ambrę – substancję wykorzystywaną do produkcji wysokiej jakości perfum, tworzącą się wokół niestrawionych resztek jedzenia, zalegających w przewodzie pokarmowym wieloryba. Zęby kaszalota służyły z kolei jako materiał rzeźbiarski dla marynarzy, którzy sprzedawali potem swe rękodzieło w portach – to tzw. rzeźbiarstwo typu scrimshaw.

Możliwe, że to właśnie kaszalot był ogromną „rybą”, która połknęła biblijnego proroka Jonasza i trzymała go w paszczy przez trzy dni, by wypluć u brzegów Lewantu. Być może przed wiekami kaszaloty spotykano w Morzu Śródziemnym całkiem często.

Nie ulega natomiast wątpliwości, że to właśnie kaszalot był obiektem obsesji kapitana Ahaba w powieści „Moby Dick” Hermana Melville’a z 1851 r. Powieść oparta jest na kanwie autentycznego zdarzenia – w 1820 r. wyjątkowo duży kaszalot zaatakował i zatopił statek wielorybniczy „Essex”.

Jak wygląda kaszalot?

Kaszalot spermacetowy to jeden z największych żyjących współcześnie ssaków i największe zwierzę mięsożerne. Samce mierzą do 20 m długości i ważą do 70 t, samice są nieco mniejsze – mają „tylko” 13 m długości i masę ok. 24 t.

Charakterystycznym elementem budowy kaszalota spermacetowego jest wielka, prostokątna, ostro ścięta głowa, która może zajmować nawet 1/3 długości ciała zwierzęcia. Na tę cechę wskazuje łacińska nazwa kaszalota - „macrocephalus” oznacza po łacinie „wielkogłowy”. Kaszalot ma też 50 stożkowatych zębów, od których pochodzi jego polska nazwa, wywiedziona ze starofrancuskiej, oznaczającej „duże zęby”. Zęby służą kaszalotowi do rwania, ale nie do żucia. Pokarm miażdżony jest dopiero w pierwszej z czterech komór żołądka kaszalota.

Kaszalot nie ma płetwy grzbietowej, a płetwy piersiowe są u niego dość małe. Te niedostatki rekompensuje jednak wielka płetwa ogonowa, ustawiona poziomo, szeroka nawet na 6 m.

Skóra kaszalota spermacetowego ma kolor ciemnoszary, nieco jaśniejszy na spodzie ciała.

Kaszalot: obszar występowania

Kaszalot spermacetowy występuje obecnie we wszystkich oceanach świata, w niektórych rejonach jednak w znacznej odległości od brzegu – tak jest np. w Północnej Brazylii i Południowej Argentynie, Nowej Fundlandii, Północnej Australii i w całym Morzu Północnym. Kaszalota spotkać jednak można całkiem blisko brzegu w Morzu Śródziemnym.

Kaszaloty nie występują w Bałtyku.

Kaszalot: biotop

Kaszaloty żyją w oceanach i w większości mórz, zwłaszcza tam, gdzie występują ich ulubione smakołyki – wielkie głowonogi.

Większa część populacji kaszalotów trzyma się wód strefy tropikalnej, choć niektóre osobniki wędrują i zapuszczają się nawet w pobliże Antarktydy.