Gniewosz plamisty - najmniejszy gatunek węża w Polsce

Gniewosz plamisty - co to za wąż?

Gniewosz plamisty to ciepłolubny i dość rzadko występujący w Polsce wąż objęty ochroną gatunkową. Mimo że jest najmniejszym z występujących w naszym kraju węży, to i tak jego długość ciała, wynosząca od 50 do 70 centymetrów, może zrobić na przygodnym obserwatorze duże wrażenie, a nawet wywołać paniczną reakcję. W rzeczywistości gniewosz plamisty to nieszkodliwy gad, w przeciwieństwie do jadowitej żmii zygzakowatej, z którą bywa często mylony, mimo wyraźnych różnic między oboma gatunkami. Nie ma tak jak żmija wyraźnie oddzielonej głowy, jego łeb jest wyraźnie zaokrąglony i przede wszystkim ma okrągłą źrenicę oka, która u żmii jest pionowa.

Przy długości gniewosza plamistego wynoszącej do 70 cm, jego waga jest naprawdę niewielka - rzadko który osobnik przekracza 100 g. Ubarwienia samca i samicy różnią się - u samca ubarwienie jest brązowe lub rdzawobrązowe, a u samicy szare lub gliniastoszare. Te kolory pomagają wężowi doskonale maskować się w jego naturalnym środowisku. Ze względu na charakterystyczny, miedziany odcień, gniewosza określa się popularnie mianem miedzianki.

Kolejną istotną cechą gniewosza plamistego są dwa lub cztery rzędy plam na środkowej linii grzbietu ciągnące się od głowy, od których bierze się w jego nazwie określenie plamisty. Ułożenie tych plam może być różne, czasem na przemian wzdłuż lub wszerz, a także w formie łączących się zygzaków, które budzą skojarzenia ze wspomnianą wyżej żmiją zygzakowatą. Poza tym na tyle głowy u gniewosza występuje ciemna plama nazywana podkową, która, w zależności od ludzkiej interpretacji, przyjmuje kształt trójkąta, serca lub motyla. Ponadto po obu stronach oczu gniewosza znajduje się ciemna pręga, która biegnie od nozdrzy i przechodzi na przedni odcinek ciała.

Gniewosz plamisty, czyli Coronella austriaca należy do wielkiej rodziny połozowatych (Colubridae), czyli inaczej wężowatych, która pod względem liczby gatunków, jak i ogólnej liczebności, jest w świecie węży największa. To węże z większą ruchliwością kości czaszki i rozchodzącymi się szczękami, co pozwala im nasunąć pysk nawet na większą zdobycz. Jest to możliwe dzięki temu, że obie połówki żuchwy nie są zrośnięte. Głowę wężowatych zwykle okrywają płytkowate tarczki, przy czym ułożenie tarczek głowowych jest na ogół stałe u danego gatunku i jest pomocną cechą identyfikacyjną.

Gniewosz plamisty - gdzie występuje?

Gniewosz plamisty to rzadki gatunek węża, który występuje niemal w całej Europie, głównie w centralnej, ale można go też spotkać w Hiszpanii i Portugalii czy na cieplejszych terenach Norwegii i Szwecji. W Azji jego obszar występowania sięga do Kazachstanu. W Polsce najliczniejszy jest na terenach południowych i zachodnich, przy czym rzadko pojawia się na obszarach położonych powyżej 1000 m n.p.m. 

Jego ulubionymi miejscami do bytowania są nasłonecznione i suche tereny, bardzo często o kamienistym podłożu, ale też porośnięte zaroślami i trawą. Jako miejsce kryjówki oraz do wygrzewania się mogą służyć mu skały, mury, usypiska czy próchniejące drzewa i ich ścięte pnie. Można go też spotkać na górskich urwiskach czy rzadziej na leśnych polanach.

To zwierzę, które można uznać za przykład gatunku synantropijnego, czyli takiego, który bytuje w środowisku przekształconym przez człowieka lub związanym z jego działalnością i obecnością. Dlatego możemy trafić na gniewosza plamistego w takich miejscach jak ruiny domostw, opustoszałe zabudowania, kamieniołomy, hałdy i torfowiska. 

Tryb życia gniewosza plamistego

Pierwszy człon nazwy gniewosza plamistego wziął się od agresywnego czy wręcz gniewnego zachowania tego gada. Bynajmniej nie zachowuje się tak w stosunku do człowieka, przed którym najczęściej ucieka, a bardziej w stosunku do zwierząt, na które poluje. Mimo że jego zęby nie posiadają jadu, wobec ofiar jest agresywny i mocno je kąsa. 

Jest aktywny we wczesnych godzinach dnia, o świcie i przed południem. Poluje przede wszystkim na jaszczurki, w tym na padalca zwyczajnego. Oplata się wokół ofiary i dusi ją, a następnie zjada. W jego wężowym menu znajdują się, oprócz jaszczurek, także mniejsze osobniki tego samego gatunku oraz małe gryzonie w rodzaju ryjówek, płazy, a kiedy wymaga tego sytuacja, także owady. Gniewosz plamisty sam jest przedmiotem polowania innych zwierząt. Do jego naturalnych wrogów należą przede wszystkim lisy, ptaki, tchórze, gronostaje, kuny, a nawet koty domowe. 

Gniewosz plamisty zapada w sen zimowy już na przełomie września i października. Kiedy obudzi się na wiosnę, za rozpocznie się dla niego najbardziej ekscytujący okres w roku, czyli gody.

Rozmnażanie gniewosza plamistego

Gniewosz plamisty jest gadem jajożyworodnym. Jego gody odbywają się między kwietniem i majem. Samce stają się wtedy szczególnie ruchliwe i intensywnie poszukują partnerki. Między poszczególnymi osobnikami dochodzi nawet do walk.

Młode rodzą się na przełomie sierpnia i września. Samica znosi od 4 do nawet 20 jaj. Małe gniewosze plamiste po przyjściu na świat mierzą około 15 centymetrów, choć nie wszystkim udaje się przeżyć okres lęgowy i swoje pierwsze miesiące. Dopiero z wiekiem nabywają większego doświadczenia, choć samodzielne są już praktycznie po urodzeniu. 

Dzięki temu, że w Polsce gniewosz plamisty jest gatunkiem podlegającym ścisłej ochronie, a nawet został wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt jako zwierzę o wysokim ryzyku wyginięcia, szanse na przeżycie małych gniewoszy automatycznie wzrastają. Egzystencja w naturalnych, pełnych niebezpieczeństw warunkach nie jest jednak łatwa i życie samo zweryfikuje, w jakim stopniu gniewosz plamisty da sobie w nim radę.

undefinedundefinedundefined