Gil - nieduży ptak o przepięknym ubarwieniu

Gil - co to za ptak?

Gil to ptak, który należy do rzędu wróblowych, rodziny łuszczakowatych i podrodziny łuskaczy. Łuszczakowate, nazywane też łuszczakami, to rodzina ptaków obejmujących około 220 gatunków, które w większości charakteryzują się wyjątkowo barwnym upierzeniem. Nazwa łuszczaki odnosi się jednak do innej ich cechy. Mianowicie ich dzioby są szczególnie przystosowane do łuskania twardych nasion. Niektóre z nich mają potężne czaszki i silne mięśnie szczęk, co umożliwia im miażdżenie bardzo twardych pestek. Niektóre gatunki są wędrowne, ale zwykle migrują na niewielkie odległości, które pozwalają im uciec przed wyjątkowo silnymi mrozami. Należy do nich właśnie gil, który w Polsce jest w części ptakiem osiadłym lub pojawia się zimą, przylatując z mroźnych północno wschodnich regionów Europy. 

Gil to ptak o krępej sylwetce, dużej głowie i krótkim, grubym i mocnym dziobie. Jednak nie te cechy są najważniejsze w jego przypadku, a bardziej barwa jego upierzenia, dzięki której jesteśmy w stanie od razu rozpoznać gila. W większym stopniu odnosi się to do samców, u których wzrok przyciągają jego jaskrawoczerwona pierś, brzuch i policzki, które u samicy są beżowoszare z lekkim odcieniem różu.

Samiec i samica różnią się również kolorem grzbietu. U tego pierwszego jest on niebieskawopopielaty, a u samicy brązowoszary. Takie same dla obu płci są czarne głowy, które wyglądają niczym nakryte czarną czapeczką oraz czarne końce skrzydeł, z metalicznym połyskiem u samca, natomiast u samicy już bez połysku. Obie płcie mają na piórach jeszcze elementy białego koloru, szczególnie w okolicy kupra i w postaci białej linii na skrzydłach. Nogi i tęczówki oczu u gila są brązowe.

Długość ciała gila wynosi średnio 16 - 17 cm, rozpiętość skrzydeł 27 cm, a masa ciała od 25 do 30 g. Dużo łatwiej jest zaobserwować tego ptaka zimą, kiedy można się zbliżyć do niego nawet na odległość pół metra, jednak w okresie lęgowym jest bardzo skryty i częściej usłyszymy śpiew gila niż zobaczymy jego samego.

Gil  - gdzie występuje?

Wszystkie podgatunki gila występują w Europie i Azji, aż po Kamczatkę i Japonię. Gil trzyma się przede wszystkim umiarkowanej strefy klimatycznej i nie spotkamy go zarówno na Islandii jak i w krajach śródziemnomorskich, ale za to występuje w Turcji i Iranie. Te, które żyją w cieplejszym klimacie, są ptakami osiadłymi, inne są krótkodystansowcami i pojawiają się na zimowisko na przykład w Polsce. 

W naszym kraju jest to nieliczny ptak lęgowy, który przed dwudziestym wiekiem odbywał lęgi wyłącznie na terenach górskich, na pozostałych jedynie zimował. Od początku XX wieku populacja gila w Polsce systematycznie rosła, a zasięg występowania poszerzał się od zachodu na północ i wschód. Współcześnie ptak ten występuje zarówno na terenach górskich w Karpatach i Sudetach, jak i na nizinach oraz na Pomorzu i Mazurach. 

Biotopem gila są przede wszystkim lasy iglaste, w szczególności świerkowe i jodłowe. Gile najchętniej zajmują rewiry lęgowe w uprawach choinek, świerkowych młodnikach lub w borach mieszanych z duża ilością świerków. Anektują też wysokie jałowce i tuje. W tych warunkach ich gniazdo jest dobrze ukryte, a same ptaki zachowują się w rewirze lęgowym ostrożnie i skrycie. Unikają otwartych terenów i bezdrzewnych pól. W czasie zimy pojawiają się na obrzeżach ludzkich zabudowań, a jeśli są wyjątkowo głodne, wlatują do centrów miast w poszukiwaniu pożywienia. Coraz częściej można je spotkać w miejskich parkach. 

Tryb życia gila

Gile to ptaki, które nie potrafią żyć samotnie i bardzo rzadko można zaobserwować pojedynczego osobnika. Młode gile często mocno zaprzyjaźniają się między sobą i nieważna jest dla nich płeć partnera. Młode nie mają też wrodzonej umiejętności śpiewu i uczą ich tego rodzice. Ich śpiew to powolne, ciche gwizdy, zgrzyty i trele w rodzaju “djiu” lub “djiup-djiup’. W populacji tych ptaków występuje wyraźna przewaga samców, gdzie na jedną samicę przypada dwóch samców, przez co część z nich nie może przystąpić do lęgu i często słychać wtedy ich długie, zapewne rozpaczliwe śpiewy. 

Gil żywi się przede wszystkim pokarmem pochodzenia roślinnego. Są to przede wszystkim nasiona krzewów i roślin leśnych, np. dzikiej róży czy  klonu. Z owoców często wydłubuje pestki. Podczas żerowania umieszcza nasiono w specjalnym wgłębieniu podniebienia i rozłupuje je dolną szczęka. Łuski usuwa językiem, a jadalny środek połyka. 

Na wiosnę odżywia się pączkami drzew i młodymi pędami. Swoim krótkim, ale mocnym dziobem obcina pąki liściowe i kwiatowe różnych drzew, przez co nie za bardzo lubią go sadownicy, jednak przy jego małej liczebności nie powoduje wielu szkód. Podczas żerowania na leżących na ziemi owocach zjada też niewielkie ilości owadów, które stanowią znikomy procent jego diety. Po okresie lęgowym pożywieniem gila mogą być jagody i różne inne owoce leśne, nasiona pokrzyw, jarzębiny, głogu, łobody i nie tylko. Jak widać, to całkiem szerokie i w zupełności wystarczające menu.

Rozmnażanie gila

Lęgi gila odbywają się między majem i lipcem, wyprowadza je dwa w ciągu roku w ramach monogamicznej pary. Jego gniazdo ukryte jest wśród gęstych gałęzi świerka, jodły lub jałowca. Podstawa zbudowana jest z drobnych suchych patyczków i gałązek, a wyściółka w dosyć głębokiej czarce składa się z korzonków, mchów, włosia i traw. 

Samica składa od 4 do 5 jaj o niebieskawym kolorze, nakrapianych czerwonymi lub brązowymi plamkami. Po zniesieniu ostatniego jaja rozpoczyna się wysiadywanie, które trwa od 12 do 14 dni. Samica jest w tym czasie karmiona przez samca. Po wykluciu pisklęta pozostają w gnieździe około 14 dni. Po dwóch tygodniach opuszczają gniazdo, ale jeszcze długo pozostają pod opieką rodziców, a w szczególności samca. 

Po zakończeniu okresu lęgowego gile porzucają gniazdo i przelatują na niziny i pogórza, gdzie mogą łatwiej zdobyć pokarm. Dla młodych zaczyna się nowy, zarazem fascynujący i niebezpieczny okres w życiu. O ile uda im się pokonać przeciwności losu, gile mogą dożyć na wolności nawet do 15 lat, jednak przy śmiertelność wynoszącej około 50 % oznacza to, że taki wiek osiągnie jedynie co drugi osobnik z całej populacji tych ptaków.