Dziobak - ssak, który ma w sobie wiele z gada

Dziobak - ssak, który składa jaja

Pierwszym Europejczykiem, który ujrzał na własne oczy dziobaka, był kapitana John Hunter, gubernator Nowej Południowej Walii, który pewnego dnia w 1798 roku miał okazję obserwować Aborygenów polujących na dziwne z wyglądu zwierzę. Hunter sporządził szkic i opis zwierzęcia, po czym wielu brytyjskich naukowców poddało w wątpliwość jego autentyczność. Już rok później botanik i zoolog angielski George Shaw przedstawił pierwszy profesjonalny opis dziobaka, nazywając go najbardziej niezwykłym ze ssaków. Niektórzy przyrodnicy, nawet mając do czynienia z naturalnym okazem, uważali go za sztucznie spreparowany, twierdząc, że jego dziób w rzeczywistości jest dziobem kaczki przyszytym do ciała zwierzęcia przypominającego bobra.

Nie był to wcale koniec kontrowersji związanych z dziobakiem. Przez długi czas panował między przyrodnikami spór, czy zwierzę powinno zostać uznane za ssaka czy może za gada. Dziobak to przecież zwierzę składające jaja, jednak jego młode są potem karmione mlekiem z gruczołów mlekowych charakterystycznych dla ssaków. Kolejne wychodzące na jaw cechy zwierzęcia tylko wzmogły konsternację przyrodników, którzy zaczęli uważać dziobaka za brakujące ogniwo między gadami i ssakami. Postulowano nawet stworzenie dla niego osobnej gromady, ostatecznie jednak zaklasyfikowano go do gromady ssaków.

Zgodnie z ustaloną klasyfikacją dziobak należy do tzw. stekowców, czyli rzędu prymitywnych ssaków, które charakteryzują się jajorodnością. Nazwa stekowce, czy też inaczej zwierzęta jednootworowe, odnosi się do faktu istnienia jednego wspólnego otworu dla układów pokarmowego, wydalniczego i rozrodczego, czyli steku (inne określenie to kloaka). Stekowce występują jedynie na obszarach Australii, Tasmanii oraz Nowej Gwinei i są jedynymi w swoim rodzaju, niezwykłymi zwierzętami. Najpopularniejszym stekowcem obok dziobaka jest kolczatka. Dziobak jest o tyle niezwykły, że występuje jako jedyny przedstawiciel zarówno swojej rodziny - dziobakowate, jak i rodzaju - dziobak.

Najważniejsze cechy wyglądu dziobaka

Angielska nazwa dziobaka brzmi platypus i tłumaczy się ją dosłownie jako płaskostopy. Pierwsza naukowa nazwa zwierzęcia brzmiała zresztą Platypus anatinus. Ostatecznie jednak zwierzę nazwano Ornithorhynchus anatinus. Pierwszy człon można przetłumaczyć jako ptasi pysk, a drugi jako kaczy. Polska nazwa dziobak funkcjonuje od 1829 r. i została użyta przez Franciszka Kuberskiego w dziele “Krótki rys historyi naturalney”.

Jak widać, w nazwie ujęta jest najbardziej charakterystyczna część ciała dziobaka, czyli jego kaczy dziób. Generalnie u dziobaka wszystko jest w pewnym stopniu płaskie - stopy, ogon, a także wyraźnie spłaszczony tułów. Dziób rzeczywiście przypomina ten, który posiadają kaczki, ma taką samą gumowatą strukturę, choć jest wyraźnie większy. U dziobaka jednak stanowi on bardziej organ zmysłowy z ustami leżącymi poniżej niego. Na głowie osadzone są jeszcze małe oczy, natomiast uszy są niewidoczne, ponieważ nie mają wykształconych małżowin i są ukryte w rowku za oczami. 

Bardzo ważne są u tego zwierzęcia błona pławna między palcami, dzięki której dziobak sprawnie porusza się w wodzie, oraz ostre pazury. Ciało dziobaka pokryte jest ciemnobrązowym gęstym futrem o srebrzystym nalocie, z powodu którego na dziobaka polowano, zanim został objęty ochroną. Nie jest szczególnie dużym ssakiem, długość jego ciała waha się w granicach 30-45 cm, długość ogona to około 10-15 cm, a waga to zaledwie od 0,7 do 1,6 kg dla samic i 1 do 2,4 kg dla samców.

Występowanie i tryb życia dziobaka

Dziobak to gatunek endemiczny, czyli unikatowy dla obszaru, w którym występuje. W jego przypadku są to rozległe wschodnie tereny Australii, w której żyje zarówno w Alpach Australijskich, jak i w tropikalnych lasach deszczowych na wybrzeżach Queenslandu. Spotkać go można również w Tasmanii, w Nowej Gwinei i na Wyspie Kangura, która jest jedynym obszarem, w którym dziobak został introdukowany. Dziobak zamieszkuje przede wszystkim brzegi rzek, jezior i strumieni, które są dla niego naturalnym środowiskiem i zarazem obszarem łowieckim. 

Dziobak większość czasu spędza w wodzie, w której bardzo często nurkuje w poszukiwaniu pożywienia. Pod wodą może spędzać około 30 sekund, po czym wynurza się na około 10 sekund, aby zaczerpnąć oddechu. Jest drapieżnikiem, który żywi się głównie bezkręgowcami. Pokarm zdobywa w wodzie, polując na pływające zwierzęta lub ryje pyskiem w korycie rzeki, szukając pożywienia. 

Jego ofiarą padają larwy owadów, krewetki, ślimaki, pierścienice, małże. Zdobycz zjada na lądzie, na który transportuje ją w dziobie przy pomocy kieszonek policzkowych. Swoje ofiary namierza najczęściej za pomocą wrażliwego na dotyk dzioba oraz przy pomocy elektrolokacji, odbierając sygnały elektryczne generowane przez skurcze mięśni u bezkręgowców. To umiejętność, która wśród stekowców wykształciła się najlepiej właśnie u dziobaka.

Rozmnażanie dziobaka australijskiego

Kwestia, w jaki sposób dziobak się rozmnaża i, przede wszystkim, czy składa jaja, rozpalała wyobraźnie przyrodników prawie przez sto lat od czasu odkrycia zwierzęcia. Potwierdzenie faktu, że dziobak jest ssakiem jajorodnym, uzyskano dopiero w 1884 roku za sprawą Williama Haya Caldwella, który przy pomocy towarzyszących mu Aborygenów znalazł złożone przez dziobaka jaja i ogłosił to naukowemu światu, nadając do Anglii telegrafem wiadomość, która potwierdzała, że dziobak jest ssakiem jajorodnym, a jego jaja są meroblastyczne, czyli takie jak jaja gadów.

Okres rozrodczy dziobaka przypada od czerwca do października. Wyboru partnerki dokonuje samiec, który w czasie aktu płciowego gryzie ją w ogon i przygważdża swoim ciałem, wprowadzając nasienie do kloaki, po czym jeszcze około godziny pływa wokół samicy, aby upewnić się, że w jej organizmie doszło do zapłodnienia.

Samica przed złożeniem jaj powiększa norę, w której wcześniej żyła na co dzień. Wejście do nory jest położone około 30 cm nad poziomem wody, a sama ulepszona nora może mieć nawet 20 m długości, ze specjalnymi przegródkami, które mają chronić przyszłe potomstwo przed ewentualnym zalaniem. Materiał do wyściółki samica transportuje przy pomocy podwiniętego ogona. 

Matka zazwyczaj składa dwa lub trzy jaja, które wcześniej rozwijały się w jej macicy przez okres od trzech do czterech tygodni. Wysiadywanie trwa około 10 dni. Małe dziobaki po wykluciu są ślepe i bardzo nieporadne. Nie ssą mleka, które wycieka z gruczołów mlekowych matki, tylko je zlizują. Okres laktacji trwa do czterech miesięcy i po tym czasie młode dziobaki mogą już opuścić norę. Co ciekawe, młode rodzą się z zębami, które z czasem wypadają. Nowe zęby już nie wyrastają, a ich funkcję przejmują listwy rogowe.

Dziobak żyje średnio około 17 lat. Obecnie jest w Australii pod ścisłą ochroną na całym obszarze jego występowania i nie grozi mu wyginięcie. Zamiast tego zagrażają mu inne, większe zwierzęta, takie jak orły, sowy i jastrzębie, a także węże i jaszczurki z rodziny waranowatych.

undefinedundefinedundefined