Świetlik - owad rozświetlający ciemności nocy

Świetlik - co to za owad?

Świetlik świętojański to po prostu chrząszcz, który zgodnie ze swoją nazwą należy do dużej, obejmującej około 2000 gatunków rodziny świetlikowatych. To owady obecne na całym świecie, ze szczególnym uwzględnieniem Ameryki Południowej, natomiast w Polsce obecne są jedynie trzy gatunki świetlika. Obok świetlika świętojańskiego to jeszcze iskrzyk i świeciuch, a ich brzmiące potocznie nazwy również odnoszą się do umiejętności świecenia w ciemności. Sam świetlik świętojański jest często nazywany robaczkiem świętojańskim. Jego umiejętność świecenia i przemieszczania się pośród ciemności sprawiła, że światełka te utożsamiano z błąkającymi się po śmierci ludzkimi duszami. Widywane w czasie nocy świętojańskiej uosabiały jej magię i zarazem czas zalotów i miłosnych uniesień. Zresztą do tego właśnie służy między innymi emitowane przez te owady światło. W ten sposób samice świetlika świętojańskiego zwabiają samców. Niektóre samice z rodziny świetikowatych naśladują natomiast błyski spokrewnionych gatunków i zjadają zwabione w ten sposób samce.

Długość ciała wszystkich świetikowatych zamyka się w przedziale od 0,5 do 3 cm, a w przypadku świetlika jest to od 1 do 2 cm. Samce świetlikowatych zazwyczaj mają w pełni wykształcone skrzydła, podczas gdy samice są bezskrzydłe i wyglądem przypominają larwy. Tak właśnie wygląda to u świetlika świętojańskiego. Samiec ze skrzydłami w dorosłej postaci osiąga długość 1 cm, a bezskrzydła i większa od niego samica od 1,5 do 2 cm. Obie płcie posiadają zdolność świecenia, jednak światło samic jest silniejsze. 

Świecenie jasnozielonym światłem umożliwia specjalny narząd umieszczony w końcowych partiach odwłoka, a samo zjawisko emitowania światła jest wynikiem procesu chemiluminescencji, podczas którego najważniejszą rolę spełnia enzym lucyferazy. Co istotne, to światło nie wytwarza w ogóle ciepła, dzięki czemu odwłok świetlika w ogóle się nie nagrzewa. Świetlikowate to jedyne owady, który posiadają umiejętność tzw. bioluminescencji. 

Na ciało niewielkiego świetlika świętojańskiego składają się krótkie i nitkowate czułki i opistognatyczna głowa, czyli taka, w której otwór gębowy jest skierowany w dół i ku tyłowi, a płaszczyzna czoła tworzy z główną osią ciała kąt prosty. Dalej jest przedplecze, które stanowi grzbietową część przedtułowia i przednią część płytki grzbietowej oraz kończyny owada. Samce ponadto posiadają dwie pary skrzydeł i brązowo-czarne ubarwienie na pokrywie ciała. Życie świetlików w dorosłej postaci jest bardzo krótkie i podczas niego nie pobierają one w ogóle pokarmu. Natomiast w stadium larwy potrafią żyć nawet od 2 do 3 lat, zanim przeobrażą się w poczwarkę.

Świetlik - gdzie występuje? 

Świetlik świętojański, wbrew swojej nazwie, nie występuje jedynie na obszarach, które można nazwać słowiańskimi, na których celebrowano noc świętojańską. Na tego owada można natknąć się zarówno w Europie, jak i w Azji, od zachodnich krańców naszego kontynentu po wschodnią Azję. Jego zasięg występowania sięga aż do koła podbiegunowego na północy, zaś na południu rozciąga się na kraje basenu Morza Śródziemnego i  środkowej Azji. W Polsce obecny jest praktycznie na całym obszarze kraju, jednak w różnym natężeniu. 

Naturalnym środowiskiem świetlika są lasy świetliste odznaczające się wysoką przejrzystością, często można spotkać te owady nad brzegami jezior, na łąkach, w ogrodach i parkach, przy żywopłotach, na trawiastych poboczach dróg,  a nawet przy nasypach kolejowych. Ważne, żeby w zasięgu były rośliny zielne i wysokie trawy, a najlepiej jak najmniej światła emitowanego przez ludzi. Zanieczyszczenie światłem, obok utraty siedlisk i stosowania przez człowieka pestycydów, jest najważniejszą przyczyną stojącą za postępującym ograniczeniem populacji świetlika świętojańskiego.

Tryb życia świetlika 

Świetlik świętojański to owad lądowy prowadzący nocny tryb życia. Świetlik w postaci larwy jest typowym drapieżnikiem, który żywi się ślimakami i innymi bezkręgowcami, zabijając je przy pomocy trującej wydzieliny. W ciągu trzech lat larwy linieją pięć razy. Przez ten długi okres muszą hibernować w zimnym okresie roku. Ukrywają się wtedy pod kamieniami, liśćmi lub w ściółce leśnej. Do przepoczwarzenia dochodzi na wiosnę - wtedy larwa chowa się w glebie. Stadium poczwarki trwa dwa tygodnie, po czym świetlik przybiera swoją dorosłą postać.

Życie w tej postaci to okres, podczas którego owady nie pobierają pokarmu, co jasno oznacza, że nie mogą żyć zbyt długo. Ich życiowe aktywności przypadają między majem i lipcem, nieco wcześniej na górskich terenach. Życie świetlika w dorosłej postaci polega na przygotowaniu się do procesu rozmnażania. 

Rozmnażanie świetlika 

Tryb życia dorosłej postaci świetlika świętojańskiego przyporządkowany jest procesowi rozmnażania. Błyski, które widzimy po zmierzchu, służą tym owadom do komunikacji, przy czym jest to trwałe, nieprzerwane źródło światła o różnym natężeniu czy sposobach błyskania. W zależności od potrzeb owada może na przykład służyć do identyfikacji danego osobnika. Zdarza się też, że samce w dużych grupach emitują synchroniczne błyski, które być może są dla nich formą godów. Samice kładą się wtedy na grzbietach, na przykład wchodząc na płasko ułożone łodygi roślin i emitują światło zwabiające samce. 

Po pokryciu, samica składa od 50 do 100 jaj wielkości około 1 mm. Oznacza to dla niej koniec krótkiego życia w dorosłej postaci. Po wykluciu się po około trzech tygodniach larwy nie mają już rodziców, ale są przystosowane do tego, by radzić sobie samodzielnie. W ten sposób zaczyna się pierwszy etap w życiu młodych świetlików, przed którymi jest jeszcze dużo życia pod tą właśnie postacią, zanim będą mogły w przyszłości latać i emitować światło, które od tak wielu stuleci fascynowało człowieka obserwującego nocą przyrodę. 

undefinedundefined